Tác giả: Wu Qiaoxi | 2025-09-08

Quan hệ kinh tế Trung Quốc - Brunei đang ngày càng sâu sắc, khi Brunei đưa ra những lựa chọn có thể ảnh hưởng đến quyền tự chủ ngoại giao của mình.

Đầu tháng 8, tàu rãnh khoan “Hải Dương Thạch Du 295” của Trung Quốc đã cập cảng Muara – cảng lớn nhất Brunei. Đây là lần đầu tiên con tàu tới nước này để triển khai lắp đặt hệ thống đường ống dưới biển phục vụ các mỏ dầu ngoài khơi, qua đó thể hiện sự hợp tác ngày càng gắn kết giữa hai quốc gia.

Hợp tác với Trung Quốc

Việc mở rộng cảng Muara là dấu hiệu rõ ràng hơn nữa về mối quan hệ ngày càng khăng khít giữa Trung Quốc và Brunei. Cảng này do một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc và chính phủ Brunei cùng điều hành, sẽ bổ sung một bến container có khả năng tiếp nhận tàu 50.000 tấn, mở rộng các cầu cảng và nâng cấp các cơ sở hiện có.

Theo Tân Hoa Xã đưa tin hồi tháng 8, tổng vốn đầu tư của dự án là 2 tỷ nhân dân tệ (278 triệu USD) và dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2027. Khi đưa vào vận hành, sản lượng hàng hóa thông qua cảng ít nhất sẽ tăng gấp đôi.

Việc mở rộng cảng Muara "sẽ gia tăng đáng kể năng lực bốc dỡ và sẽ phục vụ tốt hơn cho sự phát triển kinh tế của Brunei và cho hợp tác song phương trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI)", Công ty liên doanh Cảng Muara Trung Quốc - Brunei được Tân Hoa Xã trích dẫn cho biết.

Tuy nhiên, hiện chưa rõ Brunei sẽ gánh khoản nợ bao nhiêu trong dự án này.

BRI là một sáng kiến của Trung Quốc nhằm xây dựng hạ tầng trên khắp thế giới, để dòng nguyên liệu thô từ các nước nghèo chảy về Trung Quốc. Các nhà phê bình đã lên án BRI là bẫy nợ đối với nhiều quốc gia vô tình vay vốn từ Trung Quốc.

Cạn kiệt dầu khí

Nền kinh tế Brunei từ lâu đã phụ thuộc vào dầu khí, nhưng nguồn tài nguyên này được dự đoán sẽ cạn kiệt trong vòng 30 năm tới.

Năm 2007, chính phủ Brunei đã giới thiệu kế hoạch phát triển "Wawasan Brunei (Tầm nhìn Brunei) 2035", mô phỏng theo "Tầm nhìn 2030" của Ả Rập Xê Út, một chiến lược nhằm giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ.

Kể từ năm 2018, Wawasan Brunei 2035 đã được gắn kết với BRI.

Các dự án trọng điểm bao gồm nhà máy lọc hóa dầu và cầu Temburong — cây cầu dài nhất Đông Nam Á.

Trong chuyến thăm Trung Quốc hồi tháng 2 của Quốc vương Haji Hassanal Bolkiah, hai nước đã ra tuyên bố chung cam kết hợp tác thăm dò dầu khí ở Biển Đông.

Không tiết lộ địa điểm cụ thể, hai bên đồng ý "hợp tác khai thác tài nguyên ở những khu vực được hai bên đồng thuận".

Tuyên bố này thể hiện cách tiếp cận thận trọng của Brunei đối với Biển Đông: tránh trực diện đối đầu với yêu sách “đường chín đoạn” của Trung Quốc.

Trung Quốc vẽ đường chín đoạn trên bản đồ để yêu sách gần như toàn bộ Biển Đông, bất chấp sự phản đối của các nước láng giềng.

Các nhà phân tích cho rằng sự phụ thuộc kinh tế ngày càng tăng của Brunei vào Trung Quốc đã làm suy yếu lập trường của nước này về Biển Đông.

Theo nghiên cứu năm 2024 của Bama Andika Putra – chuyên gia chính trị học Đại học Hasanuddin (Indonesia): “Brunei đang nỗ lực tuyệt vọng để giành lấy cơ hội từ Trung Quốc bằng cách ngày càng xem nhẹ yêu sách của mình ở Biển Đông.”

Lye Liang Fook, nghiên cứu viên cao cấp của Viện ISEAS–Yusof Ishak, Singapore, viết trên trang ThinkChina hồi tháng 2 rằng, Trung Quốc đang tận dụng "lập trường mềm mỏng của một số quốc gia ASEAN, bao gồm cả Brunei, để củng cố vị thế của mình trong vấn đề Biển Đông".

Ngả về Washington trong lĩnh vực an ninh

Tuy nhiên, về an ninh và quốc phòng, Brunei nghiêng rõ rệt về phía Hoa Kỳ. Kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1984, Washington luôn là đối tác an ninh chủ chốt của Brunei. Hai bên đã hợp tác lâu dài trong các cuộc tập trận và trao đổi chung, bao gồm: Hợp tác Huấn luyện và Sẵn sàng trên biển (CARAT), Huấn luyện và Hợp tác Đông Nam Á, và tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) hai năm một lần.

Cuối năm 2024, Brunei và Hoa Kỳ đã kết thúc cuộc tập trận CARAT lần thứ 30, kéo dài 8 ngày.

"Xây dựng các mối quan hệ hàng hải chính là mục tiêu của loạt cuộc tập trận CARAT. Trong tuần qua, Hải quân Hoa Kỳ, Thủy quân Lục chiến Hoa Kỳ và Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Brunei đã cùng huấn luyện với mục tiêu củng cố hơn nữa năng lực hợp tác về an ninh hàng hải, nhằm hỗ trợ hòa bình và ổn định", Chuẩn Đô đốc Katie Sheldon, Phó Tư lệnh Hạm đội 7 Hoa Kỳ, phát biểu tại thời điểm đó.

Tháng 3/2024, hai tiêm kích F-35 Lightning II của Không quân Hoa Kỳ đã hạ cánh xuống Căn cứ Không quân Rimba của Brunei. Không quân Thái Bình Dương Hoa Kỳ mô tả sự kiện này là "lần đầu tiên một tiêm kích Hoa Kỳ hạ cánh tại Brunei", và là một ví dụ cho "một hình mẫu mới về hợp tác quốc tế". Newsweek gọi đây là "một cột mốc mới trong cam kết quốc phòng ngày càng sâu rộng của Hoa Kỳ với các quốc gia thuộc chuỗi đảo thứ nhất."

Chuỗi đảo chiến lược này bao gồm Nhật Bản, Đài Loan, Philippines — và Brunei.

Theo Viện Lowy của Úc nhận định hồi tháng 8, các quốc gia hải đảo tại Đông Nam Á vẫn coi Hoa Kỳ là đối tác an ninh chính, chứ không phải Trung Quốc.

Đồn trú Anh tại Brunei gặp nguy cơ

Tuy vậy, trong quan hệ quốc tế, không điều gì là bất biến.

Đầu năm nay, Viện Tony Blair về Thay đổi Toàn cầu có trụ sở tại Anh đã nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của Brunei.

Nếu Bắc Kinh thành công trong việc gia tăng ảnh hưởng tại Brunei, thì sẽ làm suy yếu hệ thống phòng thủ chuỗi đảo thứ nhất, kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng đối với Đài Loan.

Anh hiện duy trì một lực lượng khoảng 900 binh sĩ đồn trú tại Brunei. Trong tương lai, một nhà lãnh đạo Brunei khác hoàn toàn có thể yêu cầu Anh rút quân, thay vào đó cho Trung Quốc hiện diện quân sự.

Hiện tại, Brunei vẫn đang duy trì thế cân bằng trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Hoa Kỳ – Trung, nhưng ảnh hưởng của Bắc Kinh ngày càng lớn, trong khi Quốc vương hiện tại đã 79 tuổi. Sẽ sớm phải có những quyết định khó khăn.