Nguồn: Wu Qiaoxi và AFP | 2025-10-09

Trung Quốc vừa công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với đất hiếm, nới rộng yêu cầu cấp phép đối với các công nghệ liên quan và các công ty bên ngoài Trung Quốc để "bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia".

Những biện pháp này được công bố vào ngày 9/10. Theo đó, nước này cấm xuất khẩu trái phép các công nghệ liên quan đến khai thác, chế biến đất hiếm và sản xuất nam châm. Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết, các lệnh này cũng áp dụng đối với các công nghệ được sử dụng trong "lắp ráp, điều chỉnh, bảo trì, sửa chữa và nâng cấp dây chuyền sản xuất". Các biện pháp kiểm soát có hiệu lực ngay lập tức và được xây dựng dựa trên các yêu cầu cấp phép đối với nam châm đất hiếm công bố hồi tháng 4 vừa qua.

Tính cách kiểm soát công nghệ

Trung Quốc đang là nhà sản xuất đứng đầu thế giới về các khoáng sản quan trọng sử dụng trong sản xuất các nam châm thiết yếu cho ngành công nghiệp ô tô, điện tử và quốc phòng. Từ tháng 4 năm nay, Bắc Kinh đã yêu cầu giấy phép xuất khẩu đối với một số loại đất hiếm. Quyết định này khiến chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu bị gián đoạn.

Những động thái mới nhất này cho thấy một "sự leo thang đáng kể" đối với việc kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Bắc Kinh khi mở rộng phạm vi từ nguyên liệu thô sang công nghệ và sở hữu trí tuệ.

"Những hạn chế này sẽ... khiến các nước khác phụ thuộc nhiều hơn vào công nghệ của Trung Quốc", tờ South China Morning Post trích dẫn ý kiến của Wang Dan, Giám đốc khu vực Trung Quốc của công ty tư vấn rủi ro Eurasia Group.

Ngoài ra, Bộ Thương mại cũng yêu cầu từ nay, các pháp nhân nước ngoài xuất khẩu nguyên liệu đất hiếm sản xuất tại Trung Quốc phải xin giấy phép xuất khẩu hàng hóa lưỡng dụng. Quy định này có hiệu lực ngay sau khi ban hành. Các sản phẩm đất hiếm được sản xuất ở nước ngoài nhưng có sử dụng các nguyên tố hoặc công nghệ có nguồn gốc từ Trung Quốc cũng thuộc đối tượng chịu các hạn chế này, kể từ ngày 01/12.

Ngày 9/10, trả lời câu hỏi của phóng viên, người phát ngôn của Bộ Thương mại cho biết: "Có thời điểm, một số tổ chức và cá nhân nước ngoài đã trực tiếp hoặc gián tiếp chuyển giao các mặt hàng đất hiếm được kiểm soát có nguồn gốc từ Trung Quốc... để sử dụng trong các lĩnh vực nhạy cảm, chẳng hạn như quân sự. Những hành động này đã gây ra thiệt hại đáng kể hoặc tiềm ẩn mối đe dọa đối với an ninh và lợi ích quốc gia của Trung Quốc...".

Sẽ giám sát "gắt" hơn

Bộ Thương mại Trung Quốc thông báo, các đơn vị xuất khẩu phải xin giấy phép đối với các công nghệ được sử dụng trong khai thác và luyện kim đất hiếm, cùng với các bước chế biến khác.

Các cơ quan chức năng sẽ xem xét những đơn xin phép liên quan đến nghiên cứu và phát triển hoặc sản xuất một số chất bán dẫn nhất định và công nghệ trí tuệ nhân tạo có khả năng ứng dụng trong quân sự theo từng trường hợp cụ thể.

Các cơ quan này được cho là sẽ bác tất cả các đơn xin xuất khẩu đến người dùng nước ngoài vì mục đích quân sự.

Hiện vẫn chưa rõ Bắc Kinh dự định thực hiện biện pháp kiểm soát này đối với các công ty hoạt động bên ngoài Trung Quốc theo cách nào.

Thông báo mới này có thể cản trở những sáng kiến của các quốc gia đang tìm cách thúc đẩy nền sản xuất trong nước hoặc xây dựng quan hệ đối tác để giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc.

Trung Quốc công bố các biện pháp này khi hoạt động kinh tế trở lại bình thường sau kỳ nghỉ lễ quốc khánh kéo dài một tuần và chỉ vài tuần trước hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương tại Hàn Quốc. Lãnh đạo Trung Quốc và Hoa Kỳ dự kiến ​​sẽ có cuộc gặp bên lề hội nghị thượng đỉnh này, nơi đất hiếm có thể là chủ đề thảo luận quan trọng.

Bằng sáng chế của Trung Quốc và sự phụ thuộc của các nước

Theo dữ liệu của Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) vào năm 2024, tổng trữ lượng đất hiếm toàn cầu ước tính có khoảng 110 triệu tấn, trong đó Trung Quốc chiếm 44 triệu tấn.

Ước tính , Brazil có trữ lượng 22 triệu tấn, Việt Nam có 21 triệu tấn, Nga 10 triệu tấn và Ấn Độ có 7 triệu tấn.

Trong nhiều thập kỷ, Bắc Kinh đã đầu tư mạnh vào các hoạt động tinh chế, bỏ qua việc giám sát môi trường nghiêm ngặt theo yêu cầu của các nước Phương Tây.

Trung Quốc đã xin cấp một số lượng lớn các bằng sáng chế liên quan đến sản xuất đất hiếm, gây khó khăn cho các đối thủ cạnh tranh nước ngoài. Vì thế, nhiều công ty vẫn phải gửi quặng đến Trung Quốc để tinh luyện.

Các hạn chế bị áp đặt trong năm nay khiến các ngành công nghiệp trên toàn thế giới bị gián đoạn, một số công ty buộc phải tạm dừng sản xuất do nguồn cung bị thắt chặt.

Sau hội nghị thượng đỉnh ở Bắc Kinh hồi tháng 7, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết các nhà lãnh đạo đã đồng ý cải thiện cơ chế quản lý xuất khẩu đất hiếm từ Trung Quốc sang Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, theo thông tin từ một nhóm vận động hành lang cho các doanh nghiệp hồi tháng 9, các công ty châu Âu vẫn phải đối diện với nhiều khó khăn để có được đất hiếm.

Nước cờ chiến lược của Australia

Để đối phó với sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng đất hiếm, Australia đã công bố kế hoạch bán cổ phần trong kho dự trữ chiến lược các khoáng sản quan trọng mới trị giá 1,2 tỷ đô la Úc (791,5 triệu đô la Mỹ) cho các đồng minh. Theo Rare Earth Exchanges, các đối tác như Anh, Hoa Kỳ và Pháp đã nhận được lời mời cùng đầu tư để được quyền ưu tiên tiếp cận các khoáng sản quan trọng thiết yếu cho năng lượng sạch, điện tử và quốc phòng.

Kho dự trữ chiến lược đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc đảm bảo các chuỗi cung ứng quan trọng này.

Kho này được lập ra nhằm ổn định giá cả, thúc đẩy tăng trưởng thượng nguồn và đưa các nền dân chủ từ những nỗ lực rời rạc tới phối hợp vì an ninh tài nguyên.

Australia là nước sản xuất lithium đứng đầu thế giới vào năm 2024 và có trữ lượng coban và niken lớn thứ hai trên thế giới. Australia cung cấp cho các đồng minh một giải pháp thay thế khả thi trước việc Trung Quốc kiểm soát 85% hoạt động chế biến đất hiếm.

Những cam kết về việc tài trợ chung và đảm bảo nhu cầu có thể hạn chế các rủi ro về địa chính trị và nguồn cung.