Nguồn: Focus | 2025-04-11

Trung Quốc vừa áp dụng lệnh mới nhằm hạn chế xuất khẩu các khoáng sản quan trọng. Động thái này là bước mở rộng của một lệnh cấm có hiệu lực vào tháng 12 năm ngoái đối với công nghệ chế tạo nam châm đất hiếm. Thông báo này khiến khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương phải tăng tốc tìm kiếm biện pháp thay thế.

Lệnh cấm mới nhất này, được công bố vào ngày 4/4, nhằm vào các nguyên tố thiết yếu như dysprosium, terbium và samarium - là các vật liệu quan trọng trong sản xuất điện thoại thông minh, động cơ xe điện (EV), vũ khí chính xác và tuabin gió.

Việc thắt chặt kiểm soát xuất khẩu khoáng sản này khiến các nước phương Tây và các trung tâm công nghiệp của châu Á, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ bị chấn động.

Các quốc gia có nền sản xuất phụ thuộc vào những khoáng sản này hiện đang phải đối mặt với chi phí sản xuất gia tăng, kế hoạch sản xuất bị gián đoạn và khả năng dễ bị tổn thương cũng cao hơn.

Từ lâu nay, Trung Quốc đã thống trị thị trường các khoáng sản quan trọng.

Trong nhiều năm, nước này đã âm thầm củng cố vị thế dẫn đầu của mình, đặc biệt là trong khâu trung gian - tinh chế và xử lý. Theo Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, trong năm 2023, Trung Quốc đã sản xuất 60% lượng đất hiếm của thế giới nhưng xử lý 90% sản lượng toàn cầu.

Vai trò "ông lớn" của Trung Quốc còn rõ rệt hơn đối với một số khoáng sản cụ thể: nước này tinh chế hơn 90% gallium của thế giới và giữ vị trí thống trị trong các chuỗi cung ứng graphite và germanium.

Trung Quốc "đã làm chủ quy trình tinh chế vốn đòi hỏi kỹ thuật cao và gây hại cho môi trường", Reuters đưa tin ngày 4/4.

Ngay cả những quốc gia giàu tài nguyên như Australia và Cộng hòa Dân chủ Congo cũng thường xuyên xuất khẩu nguyên liệu thô sang Trung Quốc để thực hiện khâu xử lý cuối cùng.

Mối đe dọa gia tăng

Việc các khoáng sản quan trọng có trữ lượng hạn chế và sự thống trị của Trung Quốc trong khâu xử lý trung gian cho phép Bắc Kinh thao túng cung cầu toàn cầu thông qua các phương thức phi thị trường, theo một báo cáo của DevTech công bố hồi tháng 2.

"Trung Quốc đã nhiều lần thể hiện rằng họ sẵn sàng vũ khí hóa các khoáng sản này", Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) đưa ra cảnh báo cùng thời điểm.

Các loại đất hiếm được nhắc đến trong lệnh hạn chế xuất khẩu mới này rất quan trọng trong việc sản xuất các nam châm hiệu năng cao, được dùng cho điện thoại thông minh, xe điện và hệ thống quốc phòng. Các công ty như Apple, Tesla, Lockheed Martin và Boeing rất cần các nguyên tố vừa bị hạn chế xuất khẩu này.

Nhật Bản là một trong những quốc gia đầu tiên lên tiếng cảnh báo về sự phụ thuộc (khoáng sản) của nước này vào Trung Quốc.

Trong báo cáo Sustainability Times vào tháng 4 năm 2025, các quan chức Nhật Bản đã nhắc đến một "cuộc chiến vô hình" liên quan đến gallium, một vật liệu đặc biệt quan trọng trong sản xuất chất bán dẫn và pin. Nhật Bản là nước tiêu thụ gallium nhiều nhất thế giới.

Từ tháng 8 năm 2023 đến tháng 8 năm 2024, lượng nhập khẩu gallium của Nhật Bản từ Trung Quốc đã giảm gần 85% sau khi lệnh hạn chế xuất khẩu được ban hành. Điều này khiến các nhà sản xuất phải chật vật tìm kiếm biện pháp thay thế.

Những công ty công nghệ hàng đầu của Hàn Quốc - bao gồm Samsung, LG và SK On - cũng phụ thuộc rất lớn vào chuỗi cung ứng khoáng sản của Trung Quốc.

Mặc dù Seoul đã khởi động các sáng kiến để tìm nguồn cung ứng nguyên liệu từ Australia và châu Phi và thúc đẩy hoạt động tái chế trong nước, nhưng các nhà phân tích cảnh báo rằng quá trình chuyển dịch này sẽ diễn ra khá chậm và tốn kém.

Ấn Độ là nước dễ dàng nhận thấy ảnh hưởng của lệnh hạn chế xuất khẩu khoáng sản này trong khi chỉ sản xuất được 2.900 tấn đất hiếm trong năm 2024. Tham vọng trở thành trung tâm toàn cầu về xe điện (EV) và lĩnh vực điện tử của Ấn Độ giờ đây phải đối mặt với những thách thức mới.

Khả năng Trung Quốc mở rộng lệnh hạn chế xuất khẩu đối với công nghệ xử lý lithium hoặc gallium - đã được đề xuất vào đầu năm 2025 - có thể cản trở sự phát triển ngành công nghiệp pin non trẻ của Ấn Độ.

Một công cụ chiến lược

Việc hạn chế xuất khẩu khoáng sản quý này có tác động mạnh mẽ vì chúng có ảnh hưởng xuyên biên giới. Thông điệp của Bắc Kinh rất rõ ràng: Trung Quốc sẵn sàng sử dụng quyền kiểm soát dòng chảy khoáng sản của mình như một công cụ chiến lược.

Chính phủ nhiều nước đã tiến hành những biện pháp đối phó khẩn cấp. Nhật Bản đang đẩy mạnh dự trữ và đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Ấn Độ cũng thúc đẩy hợp tác về đất hiếm với Australia và Việt Nam. Trong khi đó, Hàn Quốc tăng cường hoạt động tinh chế và tái chế trong nước.

Với việc Trung Quốc duy trì vị thế thống trị không chỉ trong hoạt động khai khoáng mà còn ở khâu tinh chế và các tiêu chuẩn công nghệ, thì thách thức cho phần còn lại của thế giới là rõ ràng: phải đảm bảo một tương lai ít phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất, khi mà nguồn cung này có động thái ngày càng cứng rắn hơn.