Theo Focus và AFP | 2025-07-09

Một năm sau khi các cuộc biểu tình quy mô lớn buộc nhà lãnh đạo lâu năm Sheikh Hasina phải sống lưu vong, Bangladesh đã tiến hành một sự điều chỉnh địa chính trị mạnh mẽ mà theo cảnh báo của các nhà phân tích, có thể khiến Dhaka vướng vào một cuộc tranh đua nguy hiểm giữa các cường quốc.

Sự thay đổi này, do ông Muhammad Yunus - nhà lãnh đạo lâm thời cũng là người từng đoạt giải Nobel Hòa bình - dẫn dắt, đã thể hiện rõ vào tháng 3 năm nay khi ông phá lệ và chọn Bắc Kinh, thay vì New Delhi, làm điểm đến cho chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên của mình. Chuyến đi này của ông Yunus đã mang lại cho Bangladesh 2,1 tỷ USD - số tiền từ các khoản vay, các dự án đầu tư và viện trợ - tờ Dhaka Tribune đưa tin hồi tháng 3.

Chuyến thăm cũng mang lại cho Bắc Kinh một “phần thưởng”: Thỏa thuận trị giá 400 triệu USD để hiện đại hóa cảng Mongla của Bangladesh - một dự án cho phép Trung Quốc có thêm chỗ đứng chiến lược gần hành lang đông bắc của Ấn Độ – khu vực mà New Delhi coi là trọng yếu đối với an ninh quốc gia của nước này.

Về mặt biểu tượng và chiến lược, chuyến thăm cho thấy Dhaka đang rời xa chiến lược ngoại giao đu dây/giữ quan hệ “cân bằng” giữa Ấn Độ và Trung Quốc mà nước này đã theo đuổi suốt nhiều thập kỷ, trong bối cảnh quan hệ với New Delhi trở nên xấu đi.

“Trước kia, quan hệ Ấn Độ - Bangladesh có lẽ chưa bao giờ căng thẳng đến mức này” - ông Praveen Donthi từ tổ chức International Crisis Group nói với AFP ngày 7/7.

Tại Dhaka, có sự phẫn nộ sâu sắc về số phận của cựu Thủ tướng Hasina, người đã trốn chạy bằng trực thăng khỏi cuộc nổi dậy do sinh viên lãnh đạo vào tháng 8 năm ngoái và bay sang New Delhi khi hàng ngàn người biểu tinhf tấn công dinh thự của bà.

Ông Yunus cho biết cơn giận dữ lan rộng của người dân Bangladesh – quốc gia có đa số dân theo đạo Hồi – đã được "chuyển tiếp sang Ấn Độ” vì chính phủ theo chủ nghĩa dân tộc Hindu của New Delhi đã cho bà Hasina tị nạn.

Bà Hasina, 77 tuổi, đã từ chối tuân thủ các lệnh dẫn độ, yêu cầu bà có mặt tại phiên tòa xét xử mình về các tội ác chống lại loài người. Trong một phiên xử vắng mặt, một tòa án ở Bangladesh đã kết án bà 6 tháng tù giam vì tội coi thường tòa án.

Kể từ đó, New Delhi đã từ chối các yêu cầu dẫn độ bà Hasina của Dhaka.

'Một thời kỳ mới'

Chính phủ lâm thời của Bangladesh cho biết họ vẫn tập trung vào việc xây dựng đồng thuận dân chủ. Tuy nhiên, việc chuyển hướng trong chính sách đối ngoại của họ đã diễn ra một cách nhanh chóng.

Trong chuyến thăm Bắc Kinh, ông Yunus tuyên bố rằng quan hệ với Trung Quốc đã bước vào “một thời kỳ mới” - Tân Hoa Xã – cơ quan truyền thông nhà nước Trung Quốc cho biết.

Ông thậm chí còn gợi ý rằng Bangladesh có thể trở thành “một phần mở rộng/nối dài của nền kinh tế Trung Quốc” và là cửa ngõ hàng hải cho các bang đông bắc “không giáp biển” của Ấn Độ – một nhận định được nhiều người ở Ấn Độ xem là mang tính khiêu khích.

Trong khi đó, chính quyền của ông Yunus đã công khai phản đối sự độc lập của Đài Loan vào tháng 3 năm nay, đánh dấu lần đầu tiên một chính phủ của Bangladesh đưa ra lập trường như vậy.

Trung Quốc “rất mong muốn” hợp tác với chính phủ dân cử tiếp tới với “sự chân thành, kiên định, yêu mến và cảm tình” - ông Mirza Fakhrul Islam Alamgir – một nhân vật cấp cao trong Đảng Dân tộc Chủ nghĩa Bangladesh (BNP), đảng có nhiều khả năng dẫn đầu trong cuộc bầu cử năm tới, nói với AFP ngày 7/7.

Trong những năm gần đây, Bangladesh đã mở rộng quan hệ quân sự và ngoại giao với Bắc Kinh.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) của Thụy Điển, Trung Quốc đã cung cấp 72% vũ khí cho Bangladesh trong giai đoạn 2019 - 2023, bao gồm cả các tàu ngầm hiện đang đồn trú tại căn cứ hải quân BNS Sheikh Hasina do Trung Quốc xây dựng – nay được đổi tên thành căn cứ BNS Pekua.

Được khánh thành vào năm 2023, căn cứ này có thể tiếp nhận đồng thời sáu tàu ngầm và tám tàu chiến.

Thêm sự bất an vào khu vực, điều chỉnh mới trong chính sách ngoại giao của Dhaka không chỉ dừng lại trong quan hệ với Trung Quốc, mà còn mở rộng đến các đối tác an ninh khác.

Vào tháng 6, các quan chức từ Bangladesh và Pakistan, đối thủ truyền thống của Ấn Độ, đã tiến hành các cuộc đàm phán ba bên với những người đồng nhiệm từ nước chủ nhà Trung Quốc và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã công bố các chương trình hợp tác mới trong lĩnh vực thương mại, công nghiệp, giáo dục và nông nghiệp.

'Tình thế nguy hiểm'

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng sự chuyển hướng vội vã về phía Trung Quốc này của Bangladesh tiềm ẩn những rủi ro.

“Bangladesh, trong nước cờ địa chính trị vội vàng của mình, có thể đã đánh đổi một thế cân bằng mong manh lấy một tình thế nguy hiểm” - Wahiduzzaman Noor và Samantha Wong viết trên tờ The New Atlanticist hồi tháng 5, nhấn mạnh những rủi ro chiến lược trong việc Dhaka ngả về phía Trung Quốc.

Mặc dù Bangladesh có được những lợi ích từ các khoản đầu tư của Trung Quốc, nhưng nhiều dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) đã bị chỉ trích vì chi phí đội lên cao và thiếu minh bạch.

BRI là một dự án hạ tầng toàn cầu do Trung Quốc tài trợ, nhằm tạo thuận lợi cho các nước nghèo xuất khẩu nguyên liệu thô sang Trung Quốc.

Trung Quốc hiện là chủ nợ lớn thứ hai của Bangladesh sau Nhật Bản, với tổng số tiền giải ngân từ năm 1975 đến nay lên tới 7,5 tỷ USD - tờ The Daily Star đưa tin hồi tháng 1 năm nay.

Trong khi đó, New Delhi đã siết chặt các quy định thương mại ảnh hưởng đến hàng xuất khẩu của Bangladesh và gia tăng các hoạt động quân sự gần biên giới.

Quan hệ giữa hai nước vẫn lạnh nhạt. Cuộc gặp vào tháng 4 giữa ông Yunus và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi – vốn bị trì hoãn từ lâu – mang lại rất ít dấu hiệu của sự hòa giải.

Mặc dù việc ông Yunus vươn sang Trung Quốc có thể giúp nâng cao vị thế quốc tế của Bangladesh, nhưng các nhà phê bình cảnh báo rằng chính phủ lâm thời – hoạt động trong bối cảnh thiếu vắng quốc hội dân cử – không có thẩm quyền để thực hiện những thay đổi chính sách đối ngoại sâu rộng như vậy.

Giờ đây, Bangladesh đứng trước một lựa chọn quan trọng: Tiếp tục tăng cường quan hệ với Trung Quốc và chấp nhận nguy cơ bị cô lập nhiều hơn trong khu vực hoặc điều chỉnh chính sách đối ngoại để duy trì một thế chiến lược cân bằng hơn.