Tác giả: Chen Meihua | 2025-08-11

Một dự án đập thủy mới của Trung Quốc đang làm tăng thêm căng thẳng với Ấn Độ và Bangladesh.

Sông Brahmaputra là một trong những tuyến đường thủy trọng yếu ở Nam Á, giúp nuôi dưỡng những vùng đồng bằng màu mỡ và là nguồn sinh kế của hàng triệu cư dân ở hạ lưu. Giờ đây, khi Trung Quốc tiến hành xây dựng một “siêu đập” ở Tây Tạng, mạch sống này có thể bị đe dọa.

Việc xây dựng dự án thủy điện mới trên hạ lưu sông Yarlung Tsangpo được bắt đầu vào ngày 19/7. Theo Tân Hoa xã, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường đã tuyên bố khởi công dự án tại Nyingchi, Tây Tạng. Con sông này được gọi là sông Brahmaputra ở Ấn Độ.

Dự kiến, dự án sẽ đi vào vận hành sau năm 2030. Theo truyền thông Trung Quốc, con đập sẽ tiêu tốn khoảng 1,2 nghìn tỷ nhân dân tệ (166,4 tỷ USD) và có thể sản xuất lượng điện gấp ba lần đập Tam Hiệp – hiện là đập lớn nhất thế giới. Khi hoàn thành, nó có thể cung cấp điện cho hàng trăm triệu người tiêu dùng.

Dự án được kỳ vọng sẽ thay thế một lượng lớn than đá và cắt giảm phát thải carbon. Giới chức ca ngợi đây là “dự án của thế kỷ”. Theo Reuters, dự án này báo hiệu một làn sóng đầu tư công để thúc đẩy tăng trưởng.

Quan ngại ở Ấn Độ, Bangladesh, Tây Tạng

Tuy nhiên, các quốc gia hạ lưu là Ấn Độ và Bangladesh đã bày tỏ lo ngại. Bộ Ngoại giao Ấn Độ đang “theo dõi chặt chẽ” dự án, viện dẫn nguy cơ đối với an ninh nguồn nước, sinh thái và sinh kế - tờ Economic Times đưa tin.

Bangladesh đã gửi thư cho Trung Quốc vào tháng 2 năm nay, chính thức yêu cầu bốn tài liệu quan trọng: Báo cáo đánh giá tác động môi trường, nghiên cứu khả thi và các đánh giá về tác động khí hậu và thiên tai.

Người dân Tây Tạng đã phản đối các con đập mà Trung Quốc đang xây dựng, gọi đó là việc khai thác tài nguyên của Tây Tạng.

Năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã bắt giữ hàng trăm người biểu tình phản đối một dự án đập khác ở Tây Tạng – đập Gangtuo.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Khôn vào cuối tháng 7 khẳng định rằng việc xây dựng một dự án thủy điện là “hoàn toàn thuộc phạm vi chủ quyền của Trung Quốc”.

"Quả bom hẹn giờ"

Ấn Độ đã thể hiện rõ sự nghi ngại của mình.

Pema Khandu, Thủ hiến bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ - bang nằm ngay phía dưới đập - gọi dự án này là “mối đe dọa lớn” có thể làm khô cạn dòng sông hoặc bị “vũ khí hóa” để xả lũ, gây thiệt mạng cho hàng trăm nghìn người.

Ông tố cáo Trung Quốc không ký các thỏa thuận quốc tề về chia sẻ nguồn nước. Con đập là một “quả bom nước hẹn giờ”, ông nói.

“Vấn đề là không thể tin tưởng Trung Quốc. Không ai biết họ có thể làm gì”, ông nói.

Trung Quốc xem tài nguyên nước là một công cụ địa chính trị - Viện Chính sách Chiến lược Úc (ASPI) nhân định trong một bài viết hồi tháng 7.

ASPI nói rằng Trung Quốc có thể kiểm soát dòng chảy của con sông – hoặc tiết chế vào mùa khô, hoặc xả lũ để gây ngập lụt.

Ngoài ra, hạ tầng của đập – như các con đường dẫn đến đập – có thể tạo điều kiện cho quân đội Trung Quốc nhanh chóng tiếp cận biên giới Ấn Độ.

“Việc kiểm soát các con sông này về thực chất sẽ trao cho Trung Quốc khả năng bóp nghẹt nền kinh tế Ấn Độ” - nghiên cứu sinh ngành khoa học chính trị tại Oxford Ameya Pratap Singh và luật sư thương mại Ấn Độ Urvi Tembey viết trên The Interpreter năm 2020, đề cập đến bảy con sông ở Nam Á bắt nguồn từ Tây Tạng.

Đó là các sông Ấn, Hằng, Brahmaputra, Irrawaddy, Salween, Dương Tử và Mekong.

Rủi ro môi trường

Ngoài chính sách có chủ ý của Trung Quốc, thiên nhiên cũng có thể đe dọa các quốc gia phía hạ lưu của Tây Tạng một khi đập Yarlung Tsangpo hoàn thành.

Siêu đập này sẽ gây tổn hại đến hệ sinh thái của cao nguyên Tây Tạng và ảnh hưởng đến hàng triệu cư dân, Reuters dẫn lời các tổ chức phi chính phủ đưa tin hồi tháng 7.

Biến đổi khí hậu đang làm tan các sông băng và thay đổi đặc tính của mưa - nhà địa lý học Mehebub Sahana thuộc Đại học Manchester (Anh) viết trên The Conversation hồi tháng 4.

Kết hợp với việc xả nước đột ngột từ đập, nó có thể làm trầm trọng thêm tình trạng khan hiếm nước và nguy cơ lũ lụt. Phù sa bị kẹt lại ở đập sẽ gây tổn hại cho nông nghiệp hạ lưu và đe dọa an ninh lương thực, Sahana cho biết.

Dự án “có thể làm mất ổn định hệ sinh thái Himalaya vốn đã dễ tổn thương và trao cho Trung Quốc một đòn bẩy quyền lực mới đối với Ấn Độ” - chiến lược gia địa chính trị Ấn Độ Brahma Chellaney nói với CNBC-TV18.

Tuyến đường sắt chiến lược

Trong khi đó, Trung Quốc vẫn tiếp tục xây dựng ở Tây Tạng vốn mong manh và khiến các nước láng giềng phẫn nộ.

Chỉ trong vòng một tháng sau khi công bố siêu đập ở Tây Tạng, Trung Quốc đã khởi công một dự án hạ tầng lớn khác: Tuyến đường sắt chiến lược nối Hotan ở khu vực Tân Cương với Lhasa ở Tây Tạng. Một công ty nhà nước mới – Công ty Đường sắt Tân Cương - Tây Tạng - đang quản lý dự án này, với vốn đầu tư 95 tỷ nhân dân tệ (13,2 tỷ USD).

Tuyến đường sắt mới dự kiến sẽ chạy qua một số địa hình khắc nghiệt nhất thế giới, dọc theo biên giới phía bắc Ấn Độ ở Ladakh.