Tác giả: Zarak Khan | 2025-09-15

Việc Thủ tướng Nepal K.P. Sharma Oli từ chức sau nhiều ngày bất ổn đẫm máu đã thổi bùng lại cuộc tranh luận về định hướng chính sách đối ngoại của nước này, cũng như ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc tại quốc gia vùng Himalaya này.

Các cuộc biểu tình bùng phát từ ngày 8/9 do tham nhũng, kinh tế xấu đi và lệnh cấm mạng xã hội bị nhiều chỉ trích, đã khiến hơn 70 người thiệt mạng và hàng trăm người bị thương.

Cuộc chính biến đã lên đến đỉnh điểm với việc ông Oli từ chức ngày 9/9, giải tán quốc hội và bổ nhiệm cựu Chánh án Sushila Karki làm thủ tướng tạm quyền, dẫn dắt chính phủ lâm thời cho đến tổng tuyển cử vào tháng 3 tới.

Giờ đây, giới lãnh đạo Nepal phải đối diện với một thách thức sâu xa hơn: duy trì đường lối thân Bắc Kinh của ông Oli hay cân bằng chính sách đối ngoại, theo các nhà phân tích.

Theo nhiều ý kiến, lựa chọn thứ hai, nếu Nepal theo đuổi, sẽ giúp bảo vệ chủ quyền quốc gia và tránh rủi ro về nợ.

Đường lối thân Bắc Kinh của ông Oli và làn sóng phản đối trong nước

Nepal nằm ở vị trí nhạy cảm chiến lược, là quốc gia phên dậu giữa Trung Quốc và Ấn Độ, và từ lâu vẫn cố gắng cân bằng quan hệ với hai gã láng giềng khổng lồ.

Nhưng ông Oli đã phá vỡ thông lệ.

Sau khi tuyên thệ nhậm chức lần thứ tư vào tháng 7, ông đã chọn Trung Quốc, thay vì Ấn Độ, cho chuyến công du nước ngoài đầu tiên. Các lãnh đạo Nepal trước đây có truyền thống ưu tiên thăm Ấn Độ trước.

Vào tháng 12, các quan chức Nepal và Trung Quốc đã ký Thỏa thuận Khung cập nhật về Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), khôi phục 10 dự án kết nối, bao gồm đường sắt, đường bộ và liên kết năng lượng. Ông Oli đã giành được khoản viện trợ tài chính 41 triệu USD từ Bắc Kinh.

BRI là sáng kiến của Trung Quốc nhằm xây dựng mạng lưới hạ tầng toàn cầu để đưa nguyên liệu thô từ các quốc gia nghèo tới Trung Quốc.

Chính sách đối ngoại của ông Oli đã gây xung đột với một bộ phận xã hội Nepal, các nước láng giềng và các đối tác Phương Tây, khi họ nhận thấy ông đã đặt lợi ích quốc gia dướitham vọng chiến lược của Bắc Kinh, theo các nhà phê bình.

Trong bài xã luận ngày 7/9, chỉ một ngày trước biểu tình, The Kathmandu Post viết rằng ông Oli đã “làm xa lánh Ấn Độ", các đối tác Phương Tây và Nhật Bản bằng cách gắn Nepal quá chặt với Trung Quốc — một sự dịch chuyển mà tờ báo nói có thể để lại “hệ lụy lâu dài đối với chính sách đối ngoại của Nepal”.

Ông Oli đã tham dự Hội nghị Thượng đỉnh SCO gần đây tại Thiên Tân và cuộc duyệt binh Ngày Chiến thắng hôm 3/9 ở Bắc Kinh.

Cuộc duyệt binh là màn phô trương sức mạnh quân sự Trung Quốcbên cạnh các đối tác chiến lược như Nga và Triều Tiên.

Việc ông Oli dự lễ duyệt binh đó, theo The Kathmandu Post, đã “đặt Nepal vững chắc vào phe chống Phương Tây, chống Mỹ và chống Nhật Bản mà Nepal sẽ rất khó tách khỏi”.

Thách thức Ấn Độ, nâng niu Trung Quốc

Trong các cuộc thảo luận với Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề SCO, ông Oli đã thể hiện lập trường cứng rắn hơn với Ấn Độ, khi tái khẳng định tuyên bố chủ quyền của Nepal đối với Đèo Lipulekh, một tuyến thương mại chiến lược đi qua bang Uttarakhand của Ấn Độ.

Theo tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nepal, ông Oli gọi đây là “lãnh thổ thuộc về Nepal”.

Năm 2020, chính phủ Oli khi đó đã bác bỏ các báo cáo — bao gồm một tài liệu bị rò rỉ của Bộ Nông nghiệp — cáo buộc Trung Quốc lấn chiếm 36 hecta đất tại 10 khu vực biên giới. Các cuộc điều tra sau đó của những chính phủ kế nhiệm đã xác nhận có xây dựng trái phép ở nhiều huyện biên giới, theo Khabarhub năm 2023 dẫn lời các quan chức.

“Phần lớn sự phản đối của công chúng bắt nguồn từ các quyết định đối ngoại đưa ra trong bí mật, đặc biệt là những quyết định liên quan tới Bắc Kinh”, Deepak Sharma, một nhà hoạt động chính trị tại Kathmandu tham gia biểu tình gần đây, nói với Focus.

“Nhiều người phản đối những khoản vay khổng lồ, không bền vững từ Trung Quốc, vì lo sợ cảnh lệ thuộc vào nợ như đã dẫn tới sự sụp đổ kinh tế của Sri Lanka năm 2022”, ông nói thêm.

Bắc Kinh can dự vào chính trường Nepal

Trung Quốc rõ ràng lo ngại vì để mất một lãnh đạo thân thiện tại Kathmandu.

Bắc Kinh đã kêu gọi tất cả các bên "nhanh chóng" khôi phục trật tự — một động thái mà các nhà phân tích coi là dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang theo dõi sát tình hình Nepal, trong bối cảnh Ấn Độ và các cường quốc Phương Tây có thể tìm cách khôi phục ảnh hưởng tại đây.

“Ông Oli có quan hệ tương đối gần gũi với Trung Quốc, nên tôi tin rằng điều này chắc chắn sẽ thu hút sự chú ý nhiều hơn từ Bắc Kinh”, Lin Minwang, giáo sư và phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế, Đại học Phúc Đán (Thượng Hải), nói với South China Morning Post ngày 10/9.

Từ khi bãi bỏ chế độ quân chủ ở Nepal năm 2008, Trung Quốc đã xây dựng quan hệ với các đảng phái chính trị Nepal, coi họ là chìa khóa trong chiến lược Himalaya.

Trong cuộc chiến quyền lực năm 2020 giữa Oli và Pushpa Kamal Dahal (bí danh Prachanda), Trung Quốc đã cử một phái đoàn cấp cao của Đảng Cộng sản tới Kathmandu để hòa giải.

Tuy Bắc Kinh nói phái đoàn này để xây dựng ổn định, nhưng các nhà phân tích địa phương coi đây là nỗ lực định hình kết quả chính trị.

“Sự can thiệp của Bắc Kinh đã phá vỡ các chuẩn mực ngoại giao truyền thống”, Hari Adhikari, một học giả người Nepal nghiên cứu quan hệ Trung Quốc-Nepal, nói với Focus.

“Việc can dự trực tiếp vào chính trị nội bộ đã cho thấy ý định tác động tới các quyết định về lãnh đạo, làm suy yếu chủ quyền của Nepal”, ông nhấn mạnh.