Nguồn: Shirin Bhandari | 2025-04-01

Khi bình minh vừa ló rạng ở Masinloc, một vùng ven biển tỉnh Zambales, các ngư dân Philippines về bờ cùng với những hải sản vừa đánh bắt được trong chuyến ra khơi ở bãi cạn Scarborough gần đó.

Những chiếc bangka gỗ - loại thuyền nhỏ có gắn thanh nổi hai bên, neo đậu dọc bến cảng trong khi các thùng cá thu, mực và cá ngừ ướp đá được bốc dỡ để mang đi tiêu thụ ở chợ địa phương.

Tuy nhiên, lượng hải sản phải bốc dỡ không còn nhiều như trước đây. Sản lượng cá chỉ vừa đủ cho nhu cầu tiêu thụ của tỉnh này.

Trong những năm gần đây, tàu dân quân biển và tàu hải cảnh Trung Quốc đã ngăn cản ngư dân Philippines tiếp cận các ngư trường truyền thống của họ tại Bajo de Masinloc - còn được biết đến với tên gọi "bãi cạn Scarborough".

Được đặt theo tên một chiếc tàu của người Anh bị mắc cạn tại đây vào thế kỷ 18, bãi cạn Scarborough hiện đang là điểm nóng tranh chấp giữa Trung Quốc và Philippines, liên quan đến những tuyên bố về chủ quyền biển và lãnh thổ .

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền với gần như toàn bộ khu vực Biển Đông. Đồng thời, nước này cũng phủ nhận các tuyên bố chủ quyền có tính cạnh tranh của Philippines và các quốc gia khác, bất chấp việc một tòa trọng tài quốc tế đã bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc vì chúng không có cơ sở pháp lý.

Bãi cạn Scarborough được đánh giá là nơi có nguồn thủy sản dồi dào, nhiều mỏ khí chưa khai thác và vị trí hàng hải chiến lược. Dù bãi cạn này nằm cách Philippines khoảng 220km, trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines nhưng Trung Quốc lại tuyên bố có chủ quyền lịch sử với nơi này.

Dựa trên yêu sách về chủ quyền này, vào tháng 6/2024, Trung Quốc đã ban hành một quy định mới. Theo đó, lực lượng hải cảnh Trung Quốc được phép giam giữ tới 60 ngày mà không cần xét xử đối với mọi ngư dân nước ngoài xâm nhập vào bãi cạn Scarborough.

"Chúng tôi không thể tiếp cận khu vực bãi cạn. Lực lượng dân quân và cảnh sát biển Trung Quốc luôn canh giữ nơi này.... Gần một năm qua, chúng tôi không thể lại gần bãi cạn vì lo sợ bị bắt giữ” – ông Leonardo Cuaresma, Chủ tịch Hiệp hội Ngư dân New Masinloc nói với Focus.

"Nguồn cung cấp cá trên thị trường địa phương đã giảm 70%. Tất cả cá ở khu vực rạn san hô này, như cá mú và cá hồng, đều không còn phong phú như trước. Mọi thứ đã trở nên rất đắt đỏ” – ông Cuaresma nói.

Gia tăng căng thẳng

Theo dữ liệu của chính phủ Philippines, sản lượng đánh bắt từ khu vực bãi cạn Scarborough chiếm tới 30% trong số gần 275.520 tấn cá đánh bắt được ở biển Tây Philippines. Philippines sử dụng tên gọi "biển Tây Philippines" để chỉ khu vực của Biển Đông nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) nước này.

Thu nhập từ việc đánh bắt cá của ngư dân đã giảm từ 10.000 peso Philippines (170 USD) xuống còn chưa đến 4.000 peso (70 USD) cho mỗi chuyến đánh cá kéo dài 6 ngày - theo thông tin mà Hiệp hội ngư dân Pambansang Lakas ng Kilusang Mamamalakaya ng Pilipinas (PAMALAKAYA) ghi nhận được, thông qua các cuộc đối thoại với các chủ tàu cá ở Subic - một thị trấn thuộc tỉnh Zambales hồi tháng 7/2024.

Trước khi Trung Quốc giành quyền kiểm soát trên thực tế tại bãi cạn Scaborough vào năm 2012, một nhóm 20 ngư dân có thể đánh bắt được khoảng 6 tấn cá trong ba ngày ở gần khu vực này. Trong thập kỷ vừa qua, con số này đã giảm xuống chỉ còn khoảng 1,5 tấn mỗi tuần. Điều này cho thấy nguồn cung cá đã bị suy giảm nghiêm trọng.

Giờ đây, các ngư dân đang phải chật vật để kiếm sống qua ngày vì họ buộc phải đánh cá trong những khu vực đông đúc (tàu cá) dọc theo các vùng biển địa phương hoặc phải ra những khu vực xa hơn của biển Tây Philippines.

Hơn 500 gia đình trên đảo San Salvador thuộc Masinloc - hòn đảo gần bãi cạn Scarborough nhất, hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc kiếm sống để nuôi các thành viên trong gia đình. Họ vốn sống nhờ vào nguồn hải sản trù phú của rạn san hô này.

"Tình hình rất đáng buồn. Chúng tôi đang lâm vào cảnh nợ nần - một số gia đình đã phải kiếm kế sinh nhai khác, như nuôi gà và lợn” – ông Cuaresma nói với Focus.

Căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines về vấn đề bãi cạn Scarborough vẫn tiếp tục gia tăng trong khi Manila đang nỗ lực tìm cách hỗ trợ các ngư dân nơi này.

Hồi tháng 12/2024, Philippines khẳng định rằng, lực lượng hải cảnh Trung Quốc đã dùng vòi rồng phun nước và "va chạm vào mạn sườn” một tàu thuộc cục thủy sản của nước này.

Vào tháng 2 năm nay, lực lượng Cảnh sát biển Philippines cũng cho biết một trực thăng của hải quân Trung Quốc đã áp sát một máy bay trinh sát (của Philippines) chở phóng viên, “chỉ cách khoảng 10 feet” (3 mét) trong không phận của bãi cạn Scarborough.

Để đáp trả các động thái này, Philippines đã tích cực tăng cường quan hệ quốc phòng với các đồng minh, trong đó có Hoa Kỳ và Nhật Bản.

Trong khi đó, các ngư dân Masinloc vẫn kiên định với quan điểm của mình.

"Chúng tôi sẽ tiếp tục tuyên truyền để thế giới biết rằng, bãi cạn Scarborough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines" - ông Cuaresma nhấn mạnh.

"Chúng tôi sẽ bảo vệ chủ quyền của chúng tôi vì đánh bắt cá là nguồn sống duy nhất của chúng tôi".