Tác giả: Wu Qiaoxi | 2025-04-10

Danh sách dài các vụ đóng cửa của Viện Khổng Tử ở các nước phương Tây vừa được bổ sung thêm khi gần một nửa các viện này tại Úc âm thầm đóng cửa. Từ lâu, các nước phương Tây vẫn cáo buộc các tổ chức do chính phủ Trung Quốc tài trợ này đóng vai trò là vũ khí tuyên truyền cho Bắc Kinh.

Sáu trong số 13 Viện Khổng Tử của nước này - tính cả Viện Khổng tử tại Đại học Melbourne, đã quyết định không gia hạn hợp đồng, đài Phát thanh Truyền hình Úc (ABC) đưa tin ngày 1/4.

Lý do chính thức được đưa ra là do ảnh hưởng từ đại dịch COVID-19 và việc các trường này cũng tiến hành mở rộng các chương trình tiếng Trung của riêng mình. Theo như một trường đại học thông báo, "không có nhu cầu gia hạn" thỏa thuận với Viện Khổng Tử.

Tuy nhiên, giảng viên cao cấp Jeffrey Gil của Đại học Flinders thông tin với ABC rằng, quan hệ Úc-Trung Quốc ngày càng xấu đi và lo ngại về sự can thiệp của nước ngoài có thể đã ảnh hưởng đến các quyết định này.

"Sự lo ngại về các Viện Khổng Tử ở Úc đã có từ lâu. Tâm lý này còn nghiêm trọng hơn khi quan hệ Úc-Trung Quốc trong những năm gần đây trở nên xấu đi. Cũng đã có nhiều Viện Khổng Tử đóng cửa ở Mỹ và một số nước châu Âu", Gil, giảng viên bộ môn ESOL (tiếng Anh cho người nói các ngôn ngữ khác) chia sẻ.

"Khi kết hợp lại, những yếu tố này khiến các Viện này bị giảm sức hút và cả tính khả thi ở Úc", giảng viên Gil nói, đồng thời cho rằng những lo ngại của chính phủ về sự can thiệp của nước ngoài "có thể là một yếu tố" khiến các trường đại học quyết định không gia hạn hợp đồng.

Gia tăng sự chỉ trích

Viện Khổng Tử thường được thành lập tại các trường đại học nước ngoài với sự hỗ trợ tài chính của chính phủ Trung Quốc, nhằm quảng bá ngôn ngữ và văn hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, hoạt động của những cơ sở này ngày càng bị chỉ trích trong những năm gần đây.

Không giống như các tổ chức văn hóa phương Tây như Hội đồng Anh, các Viện Khổng Tử được đặt ngay trong khuôn viên trường đại học. Chính phủ Trung Quốc sẽ cung cấp ngân sách, giáo viên và tài liệu giảng dạy để Viện có thể theo kịp hoạt động của các trường đại học nước sở tại.

Khi số lượng các Viện Khổng Tử tăng nhanh trong hai thập kỷ qua, những lo ngại về mục tiêu chính trị của các viện này cũng tăng theo. Nhiều nhà phê bình đã cáo buộc các viện này quảng bá hệ tư tưởng của Đảng Cộng sản Trung Quốc, hạn chế thảo luận mở và thậm chí là theo dõi sinh viên Trung Quốc ở nước ngoài.

Trong một cuộc phỏng vấn với BBC năm 2014, Xu Lin, Giám đốc Tổng bộ Viện Khổng Tử từ năm 2004, đã giải thích mục đích của các viện này.

"Mục đích của Viện Khổng Tử là truyền bá các giá trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc [ĐCSTQ] tới các tổ chức học thuật nước ngoài", bà Xu Lin khẳng định như vậy trong cuộc phỏng vấn này.

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nhắc lại những lo ngại này trong một báo cáo năm 2019. "Viện Khổng Tử là cánh tay nối dài của chính phủ Trung Quốc trong kiểm duyệt một số chủ đề và quan điểm nhất định liên quan đến chính trị trong giáo trình giảng dạy của họ. Trong quá trình tuyển dụng nhân sự, họ cũng tính đến lòng trung thành chính trị", báo cáo này khẳng định.

Vào năm 2020, Trung Quốc đã cấu trúc lại các Viện Khổng Tử theo mô hình quỹ phi lợi nhuận nhằm hạ thấp vị thế pháp nhân chính thức của các đơn vị này. Tuy nhiên, những tranh cãi về các viện này vẫn chưa chấm dứt.

Báo cáo Minh bạch Anh-Trung Quốc vào năm 2023 cho rằng, nhân viên của Viện Khổng Tử tại nước này đang được tuyển dụng 'dựa trên khả năng thực thi 'kỷ cương của ĐCSTQ' ở Anh' và 'có trách nhiệm làm suy giảm tự do ngôn luận và thực hiện việc quấy rối theo mệnh lệnh'.

Rút lui trên toàn cầu

Nhiều chính phủ phương Tây đã có động thái hạn chế hoặc loại bỏ các Viện Khổng Tử trên đất nước của họ.

Vào năm 2022, Úc đã cấm việc thành lập các Viện Khổng Tử mới.

Các quan chức cấp cao đã nói "rõ ràng" với các trường đại học rằng, Viện Khổng Tử là một "vấn đề" "phải được kiểm soát cẩn trọng", một nguồn tin trong chính phủ Úc nói với ABC.

Mỹ cũng đã có những hành động cứng rắn. Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng năm 2019 cấm Bộ Quốc phòng tài trợ cho các trường đại học có Viện Khổng Tử. Động thái này khiến hơn 100 cơ sở này phải đóng cửa. Hiện chỉ còn lại 5 Viện Khổng Tử còn hoạt động tại Mỹ.

Canada, Thụy Điển, Thụy Sĩ và Đức cũng yêu cầu đóng cửa nhiều Viện Khổng Tử.

Tính đến cuối năm 2023, có 498 Viện Khổng Tử đang hoạt động trên hơn 160 quốc gia. Tuy nhiên, khi các viện này rút khỏi châu Âu và Bắc Mỹ, Trung Quốc đã chuyển sự tập trung vào Đông Nam Á.

Hiện có 42 Viện Khổng Tử ở các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), tăng thêm 9 cơ sở kể từ năm 2021. Thái Lan là nước có số lượng Viện Khổng tử lớn nhất khu vực, là 16 cơ sở.

Ian Chong, một nhà khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, đã giải thích trong một cuộc phỏng vấn với Nikkei Asia vào tháng 5 năm ngoái về lý do Đông Nam Á lại tiếp nhận Viện Khổng Tử nhiều hơn.

Nhiều quốc gia trong khu vực vẫn do dự trong việc thách thức Trung Quốc, ông nói.

Ông Chong lưu ý: Họ "hoặc vẫn nằm dưới chế độ độc tài hoặc mới chỉ tiến tới dân chủ hóa trong khoảng hơn 20 năm qua. Do đó, họ chưa quen và cũng ít cam kết hơn đối với tự do học thuật. Đồng thời, họ cũng ít nhận ra những thách thức mà Viện Khổng Tử có thể đặt ra đối với tự do học thuật tại nước họ".