Tác giả: Val Panlilio | 2025-05-23

Một cuộc chạm trán hàng hải căng thẳng giữa hải quân Philippines và các tàu chiến Trung Quốc gần bãi cạn Scarborough vào ngày 5/5 là vụ việc gần đây nhất làm dấy lên lo ngại về sự quyết liệt ngày càng tăng của Bắc Kinh trên Biển Đông.

Theo quân đội Philippines, các tàu hải quân và tàu cảnh sát biển Trung Quốc đã có những hành vi “liều lĩnh” khiến suýt va chạm với một tàu tuần tra của Philippines.

Cuộc đối đầu diễn ra chỉ cách bãi cạn Scarborough 11,8 hải lý (21,8km) về phía đông nam, khi tàu BRP Emilio Jacinto (PS35) đang thực hiện nhiệm vụ tuần tra thường lệ cùng với Cục Thủy sản và lực lượng Cảnh sát biển Philippines.

Lực lượng Vũ trang Philippines (AFOTP) cho biết, hai tàu hộ vệ hải quân và một tàu Cảnh sát Biển Trung Quốc đã tìm cách cản trở và đe dọa tàu Philippines.

Một tàu hộ vệ bám sát tàu Jacinto, trong khi tàu còn lại thực hiện một động tác nguy hiểm khi cắt ngang mũi tàu. Tàu Cảnh sát Biển Trung Quốc thì tìm cách chặn đường di chuyển của tàu Philippines.

Dù đối mặt với tình huống căng thẳng, thủy thủ đoàn Philippines vẫn tiếp tục nhiệm vụ tuần tra mà không để sự việc leo thang. AFOTP lên án hành động của phía Trung Quốc là “liều lĩnh” và “khiêu khích,” đồng thời cảnh báo rằng bất kỳ tính toán sai lầm nào cũng có thể châm ngòi cho sự bất ổn trong khu vực.

Bộ trưởng Quốc phòng Gilberto Teodoro Jr. cho rằng vụ việc này nằm trong một chuỗi hành vi có thể dự đoán được và khẳng định “tự do luôn có cái giá phải trả”. Nhấn mạnh Philippines cần “đứng vững” với tư cách là một nước cộng hòa, thay vì “nhún nhường và khuất phục”, theo một bài viết ngày 9/5 của Hãng Thông tấn Philippines.

Về phía Trung Quốc, nước này phủ nhận mọi sai phạm. Bộ Tư lệnh Chiến khu Nam của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc cáo buộc tàu Philippines “xâm nhập trái phép” vào vùng biển quanh khu vực mà Bắc Kinh gọi là Hoàng Nham Đảo.

Phòng thủ ‘vững chắc’

Cuộc đối đầu gần đây cho thấy một sự chuyển biến đáng chú ý: từ việc Trung Quốc chủ yếu sử dụng lực lượng cảnh sát biển hoặc dân quân biển sang việc triển khai lực lượng hải quân chính quy.

Theo các nhà phân tích, đây là một phần trong nỗ lực rộng hơn nhằm mở rộng ảnh hưởng và sự hiện diện của Trung Quốc vượt ra ngoài cái gọi là “Chuỗi đảo thứ nhất”, bao gồm Philippines, Đài Loan và Nhật Bản.

Vụ việc xảy ra chỉ vài ngày sau khi kết thúc cuộc tập trận quân sự chung Mỹ - Philippines tại khu vực, đồng thời trùng hợp với việc các tàu thu thập thông tin tình báo Trung Quốc hoạt động gần Nhật Bản, theo bản tin của Newsweek ngày 9/5.

Trước các động thái leo thang từ Bắc Kinh, các quan chức Philippines nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều chỉnh chiến lược quốc gia phù hợp với lợi ích quốc gia và củng cố các mối liên minh.

Cố vấn An ninh Quốc gia Eduardo Año thừa nhận, những thách thức an ninh tại Biển Đông “khó có thể suy giảm trong tương lai gần”.

Ông lên án “các tuyên bố chủ quyền vô căn cứ, thái quá và bao trùm của Trung Quốc, cùng với việc quân sự hóa và các hành động đối đầu với các nước láng giềng”, theo Hãng Thông tấn Philippines.

Theo lời ông Año, Philippines đang chủ động tăng cường năng lực phòng vệ và thực thi pháp luật hàng hải, bao gồm nâng cao năng lực huấn luyện nhân sự và mở rộng các mối quan hệ đối tác.

“Một hệ thống phòng thủ vững chắc, đáng tin cậy và tự lực là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi nhằm đối phó với bất kỳ thách thức nào đối với chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán hàng hải của đất nước”, ông phát biểu, theo báo South China Morning Post.

Cần phối hợp hiệu quả hơn

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức phía trước.

Nếu không cải thiện sự phối hợp nội bộ, Philippines có nguy cơ đánh mất quyền kiểm soát cả về nhận thức lẫn thực địa, các nhà phân tích Jonathan Walberg và Ethan Connell viết trên tạp chí The Diplomat ngày 23/4.

“Nếu không có một chiến lược thống nhất, Manila có nguy cơ để cho Bắc Kinh chiếm ưu thế trong việc kiểm soát câu chuyện — và cả vùng biển”, họ nhận định.

Nhiều kế hoạch đang được triển khai nhằm tăng cường nhận thức về lĩnh vực hàng hải và hiện đại hóa quân đội thông qua các mối quan hệ đối tác với các nước như Úc, Nhật Bản và New Zealand – qua đó đa dạng hóa hơn nữa cấu trúc an ninh của Philippines.

Cam kết đối với các quan hệ đối tác mới được thể hiện rõ qua các diễn biến gần đây.

Ngày 20/5, Philippines và Đức đã ký một thỏa thuận quốc phòng để chia sẻ thông tin mật.

Theo Thiếu tướng Rommel Cordova, Phó Tổng tham mưu trưởng phụ trách Kế hoạch của Lực lượng vũ trang Philippines, một “cơ chế rõ ràng hơn” trong việc chia sẻ thông tin tình báo sẽ giúp Philippines chống lại ảnh hưởng nước ngoài và các hoạt động chiến tranh thông tin.

Cũng trong ngày hôm đó, lực lượng cảnh sát biển Philippines và Hoa Kỳ lần đầu tiên tham gia tập trận chung, nằm trong khuôn khổ các hoạt động huấn luyện quốc phòng mở rộng. Cuộc tập trận được tổ chức ngoài khơi Palawan và Occidental Mindoro, bao gồm điều phối trên không và trên biển, các hoạt động tìm kiếm cứu nạn và diễn tập chiến thuật.

Quân đội Philippines mô tả động thái chưa từng có này là một phần của “cách tiếp cận toàn diện cấp quốc gia đối với hợp tác hàng hải”.

Trong bối cảnh sự hiện diện quân sự của Trung Quốc ngày càng gia tăng và các cuộc chạm trán hàng hải trở nên căng thẳng hơn, việc Manila chuyển hướng sang một chiến lược phòng thủ lâu dài mạnh mẽ hơn có thể là yếu tố then chốt để bảo vệ chủ quyền quốc gia và duy trì hòa bình khu vực.