Nguồn: AFP và Focus | 2025-04-16

HỒNG KÔNG — Dưới bầu trời u ám, một chiếc xe buýt nhỏ chở chính trị gia Hồng Kông Emily Lau chạy lóc cóc trên con đường núi quanh co dẫn đến Nhà tù Stanley — một chuyến đi đã trở nên quá quen thuộc với bà.

Bà Lau là cựu Chủ tịch Đảng Dân chủ - một lực lượng ủng hộ dân chủ mạnh mẽ một thời của Hồng Kông. Khi bà chuẩn bị đến thăm ông Albert Ho, một cựu lãnh đạo đảng này đang bị giam giữ với cáo buộc vi phạm an ninh quốc gia và có thể phải ngồi tù chung thân vì tội danh này, thì đảng của bà cũng đang chuẩn bị lùi vào lịch sử.

Ngày 13/4, đại đa số đảng viên Đảng Dân chủ đã bỏ phiếu ủng hộ việc tiến hành triển khai kế hoạch giải thể sau hơn ba thập có mặt trong đời sống chính trị. Hơn 90% đảng viên tham gia bỏ phiếu đã ủng hộ đề xuất trao quyền cho Ban chấp hành trung ương thực hiện các bước giải thể. Một cuộc bỏ phiếu cuối cùng dự kiến sẽ diễn ra trong vài tháng tới.

Chủ tịch đảng, ông Lo Kin-hei, cho biết quyết định này phản ánh “môi trường chính trị tổng thể”. Mặc dù ông không nêu đích danh Bắc Kinh, nhưng theo hãng tin AP, các cựu thành viên của đảng đã bóng gió đề cập đến các áp lực và những hậu quả có thể xảy đến nếu đảng này không giải thể.

Quyền phổ thông đầu phiếu

Được thành lập năm 1994, ở giai đoạn cuối của thời kỳ thuộc địa Anh, Đảng Dân chủ ra đời từ một liên minh các nhóm tự do cam kết theo đuổi một nguyên tắc cốt lõi: Giành quyền phổ thông đầu phiếu cho Hồng Kông trong khung khổ “Một quốc gia, hai chế độ”.

Các thành viên sáng lập của đảng này đã tin vào lời hứa để “người Hồng Kông cai quản Hồng Kông” của Bắc Kinh. Một trong số đó, ông Lee Wing-tat, cho biết niềm tin mang tính lý tưởng đó cuối cùng đã nhường chỗ cho sự vỡ mộng.

“Khi tôi lớn tuổi hơn, tôi nhận ra những khẩu hiệu đó là giả dối” - ông Lee, hiện đang sinh sống ở Anh, phân trần và nói thêm rằng: “Nhưng thật khó trách một chàng trai ở tuổi đôi mươi đã suy nghĩ không thực tế”.

Hai vị lãnh đạo đảng thời kỳ đầu, ông Szeto Wah và ông Martin Lee, là hiện thân cho hình ảnh ôn hòa và yêu nước (yêu Hồng Kông) của đảng này.

Ông Szeto, một chiến lược gia thấm đẫm các giá trị truyền thống, và ông Lee, một luật sư nổi tiếng và được mệnh danh là “Cha đẻ của nền dân chủ” đã giúp xây dựng uy tín ban đầu và sự ủng hộ của người dân Hồng Kông dành cho đảng này.

Chính uy tín đó đã từng giúp Đảng Dân chủ duy trì mối quan hệ công việc với Bắc Kinh. Năm 2010, đảng này đã cử ba đại diện - trong đó có bà Lau - gặp các cán bộ liên lạc của Bắc Kinh để thảo luận về cải cách bầu cử.

“Đó là lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất Bắc Kinh quyết định đàm phán với chúng tôi”- bà Lau nhớ lại. “Chúng tôi đã nói với những cán bộ liên lạc này rằng ‘Quý vị phải tiếp tục trao đổi với chúng tôi’ nhưng họ đã không làm như vậy”.

Cuộc gặp đó đã gây chia rẽ. Những người chỉ trích cáo buộc đảng này đã thỏa hiệp, trong khi các thành viên trẻ tuổi bắt đầu yêu cầu đảng phải có các chiến thuật quyết đoán hơn. Ông Ted Hui - người giành được chiếc ghế (hội đồng) đầu tiên vào năm 2011 - đại diện cho một thế hệ các nhà hoạt động mới đòi hỏi đảng này phải hành động táo bạo hơn.

“Đảng cần có một sự thay đổi toàn diện hơn để có thể đồng hành với xã hội” - ông Hui nhìn nhận. “Chúng ta phải nỗ lực hơn và nâng tầm cuộc chơi” - ông nói thêm.

Năm 2019, khi các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ làm rung chuyển Hồng Kông, thông điệp của Đảng Dân chủ, một lần nữa, lại trở nên phù hợp, và số ghế của đảng này trong các hội đồng địa phương đã tăng hơn gấp đôi.

Nhưng đà phát triển đó đã không kéo dài.

Luật an ninh quốc gia với những quy định sâu rộng do Bắc Kinh áp đặt năm 2020 đã dẫn đến sự chấm dứt đột ngột của phong trào biểu tình ở Hồng Kông cũng như những ảnh hưởng của Đảng Dân chủ.

Chính quyền đã bỏ tù bốn nhà lập pháp của đảng này, trong đó có ông Ho, với cáo buộc lật đổ chính quyền có liên quan đến một cuộc bầu cử sơ bộ không chính thức. Bản thân ông Hui đã phải trốn chạy sang Úc, và cảnh sát đã treo giải cho ai bắt được ông.

Không bị lãng quên

Đến năm 2020, Đảng Dân chủ không có ghế nào trong cơ quan lập pháp sau khi các đảng viên đồng loạt từ chức để phản đối. Trong năm kế tiếp, họ bị loại bỏ hoàn toàn khỏi các hội đồng khu vực.

Ông Ramon Yuen, người từng phụ trách ngân quỹ của đảng này, nhớ lại rằng ngay cả những buổi tụ họp đơn giản cũng trở nên không khả thi.

“Các nhà hàng từ chối nhận đặt tiệc của chúng tôi” - ông nói. “Ngay cả những buổi tụ họp mang tính xã hội thông thường cũng không thể tổ chức được”.

Ông Yuen ủng hộ việc bỏ phiếu giải thể đảng. “Hồng Kông đã thảo luận (về quyền phổ thông đầu phiếu) trong rất nhiều năm rồi” - ông nói. “Nhưng đáng tiếc là chúng ta không biết bao giờ điều đó mới thành hiện thực”.

Đảng Dân chủ trên thực tế đã trở thành một nhóm gây áp lực mà không hề có ghế trong chính quyền hay quyền lực chính trị nào, và hoạt động ở một thành phố nơi sự kìm kẹp của Bắc Kinh ngày càng trở nên ngột ngạt. Việc giải thể đảng này theo sau việc đóng cửa Đảng Công dân (Civic Party) vào năm 2023, dẫn đến việc vắng bóng lực lượng đối lập đáng kể trên chính trường chính thức ở Hồng Kông.

Đối với bà Lau, việc đảng của bà giải thể không chỉ là một thất bại chính trị --mà còn là dấu hiệu của một điều gì đó lớn lao hơn đã mất đi.

Ở bên ngoài Nhà tù Stanley, bà cho biết mình vẫn sẽ tiếp tục tới thăm các đảng viên Đảng Dân chủ bị giam cầm để họ biết rằng “họ vẫn chưa bị lãng quên”.

Theo bà, việc đảng của bà giải thể sẽ buộc công chúng phải suy ngẫm.

“Tại sao chúng tôi phải giải thể? Chuyện gì đang xảy ra?” - bà đặt câu hỏi. “Tôi muốn người dân Hồng Kông hỏi câu hỏi đó”.

Câu trả lời có thể tìm thấy trong sự im lặng bao trùm lên nơi từng là một trong những môi trường chính trị sôi động nhất châu Á. Giờ đây, những gì còn lại là một thành phố đã thay đổi -- không còn là một Hồng Kông mà người dân nơi đây, hay thế giới, đã từng biết đến.