Theo Focus | 2025-11-14

Khi Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tìm cách mở rộng ảnh hưởng và tầm với toàn cầu của Trung Quốc, lực lượng này đang mở rộng cơ sở hạ tầng mặt đất nhằm xây dựng các hệ thống cho phép chia sẻ dữ liệu giữa các khí tài trên đất liền, trên biển, trên không và trong không gian vũ trụ.

Các trạm đo từ xa, bãi phóng, trung tâm điều khiển vệ tinh, trạm thu dữ liệu, mạng lưới thông tin liên lạc và mạng lưới theo dõi không gian sâu đều là những lĩnh vực được ưu tiên mở rộng, phục vụ cho cả lợi ích dân sự và quân sự.

Liao Wang-1, tàu hỗ trợ không gian và thu thập tình báo, đã đi vào hoạt động vào tháng Tư, thể hiện khả năng tình báo tín hiệu (SIGINT) mới nhất của Trung Quốc.

Theo công ty tình báo Grey Dynamics có trụ sở tại London, Liao Wang-1 được thiết kế để giám sát các vệ tinh quân sự, theo dõi các vụ phóng tên lửa và hoạt động như một trung tâm chỉ huy – kiểm soát di động cho các hoạt động không gian và hải quân.

Trung Quốc tuyên bố tàu này – vốn thay thế cho các tàu theo dõi lớp Yuan Wang – được sử dụng cho nghiên cứu khoa học, nhưng các quốc gia khác, bao gồm Ấn Độ và Hoa Kỳ, đã bày tỏ quan ngại rằng các tàu này được dùng cho mục đích do thám.

Kế hoạch phát triển cơ sở hạ tầng không gian dân dụng 5 năm của Trung Quốc sẽ kết thúc vào tháng 12, và một kế hoạch 10 năm mới dự kiến sẽ được công bố vào năm tới.

Nhiều người dự đoán kế hoạch mới sẽ mở ra những cơ hội thuận lợi hơn để các công ty thương mại tham gia vào lĩnh vực không gian vũ trụ, đồng thời mở rộng các công nghệ lưỡng dụng có thể sử dụng cho cả mục đích thương mại lẫn quân sự.

Tập trung vào các nước láng giềng trong khu vực

Bắc Kinh đã triệu tập Hội nghị Trung ương về Công tác Đối với Các Nước Láng Giềng vào tháng 4, cuộc họp đầu tiên sau hơn một thập niên, cho thấy trọng tâm chính sách đối ngoại ngày càng lớn dành cho khu vực lân cận.

Ngay trước hội nghị này, Bắc Kinh đã mở một Trung tâm Nghiên cứu Phương Nam Toàn cầu, nhấn mạnh kế hoạch tăng cường quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á.

Thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), Trung Quốc đã xây dựng mạng lưới cơ sở hạ tầng trên bộ và trên biển để mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chiến lược.

Trung Quốc đang sử dụng hoặc đã từng sử dụng ít nhất 18 trạm mặt đất tại châu Phi, Mỹ Latin, Nam Á, Nam Thái Bình Dương và Nam Cực để liên lạc với các tàu vũ trụ.

Các cơ sở tại châu Âu và Úc từng được sử dụng cho đến năm 2020, khi công ty Thụy Điển sở hữu chúng quyết định không gia hạn hợp đồng với Trung Quốc.

Kể từ năm 2022, Trung Quốc đã ký 26 thỏa thuận hợp tác không gian song phương với hơn một chục quốc gia.

Các thỏa thuận này bao gồm kế hoạch để phi hành gia nước ngoài hỗ trợ các nhiệm vụ của Trung Quốc, sử dụng cơ sở phóng, trao đổi/đào tạo nhân sự, hợp tác trong các dự án thám hiểm không gian sâu, phát triển vệ tinh và chia sẻ dữ liệu.

Cho đến nay, vệ tinh của hơn 15 quốc gia đã được phóng từ Trung Quốc, trong khi ngoại giao không gian của Trung Quốc bao gồm các thỏa thuận với nhiều quốc gia khác cũng như các tổ chức khu vực và đa phương.

Trung Quốc đã hợp tác với các quốc gia phương Tây trong lĩnh vực không gian, nhưng khi căng thẳng và cạnh tranh toàn cầu gia tăng khiến quan hệ bị ảnh hưởng, dữ liệu gần đây cho thấy trọng tâm đang chuyển sang hợp tác với các quốc gia đang phát triển.

Bước tiến vào Đông Nam Á

“Trung Quốc đã đầu tư đáng kể vào việc thiết lập hợp tác quốc phòng sâu rộng hơn với các quốc gia Đông Nam Á,” đặc biệt là với khu vực Đông Nam Á lục địa, bà Susannah Patton – Phó Giám đốc Nghiên cứu của Viện Lowy – nhận định trong một phân tích vào tháng 8.

Bà cảnh báo: “Những bước tiến xa hơn, đặc biệt nếu hợp tác quốc phòng sơ khởi với Indonesia và Malaysia trở nên sâu sắc hơn, sẽ góp phần củng cố câu chuyện của Trung Quốc và mở ra những con đường mới để nước này theo đuổi lợi ích của mình”.

Bà nhận định: “Nếu các xu hướng hiện tại vẫn tiếp tục, thì Đông Nam Á có nguy cơ chia rẽ thành hai phe: các quốc gia ven biển có quan hệ quốc phòng sâu sắc với Hoa Kỳ và các đồng minh của Hoa Kỳ, còn các quốc gia trên đất liền thiếu sự hợp tác như vậy”.

Vào cuối tháng 8 và đầu tháng 9, các nguyên thủ quốc gia Đông Nam Á của Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar và Việt Nam đã tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và Lễ diễu binh Ngày Chiến thắng của Trung Quốc.

Các nhà quan sát nhận định sự tham gia của họ trong các sự kiện này là minh chứng cho thấy ngoại giao của Trung Quốc với các quốc gia láng giềng về địa lý là then chốt trong chiến lược khu vực mới.

Tuy nhiên, mặc dù kế hoạch mở rộng bá quyền của Trung Quốc đang được các quốc gia láng giềng chấp nhận, sự ủng hộ này không phải lúc nào cũng ổn định và vẫn tồn tại những lo ngại.

Tổ chức Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) dự kiến sẽ ký một hiệp định với Trung Quốc vào cuối năm nay nhằm mở rộng các cơ hội thương mại và kinh tế.

Trong bốn tháng đầu năm nay, thương mại Trung Quốc-ASEAN đã đạt 331 tỷ USD.

Trung Quốc đã tăng mạnh xuất khẩu sang Thái Lan và Việt Nam, và theo các nhà phân tích, việc tăng cường hợp tác với các nước Đông Nam Á cho thấy Bắc Kinh kỳ vọng đảm nhận vai trò an ninh lớn hơn và mở rộng ảnh hưởng trong khu vực.

Trung Quốc đang hướng tới việc “ít nhất buộc các quốc gia Đông Nam Á phải cân nhắc lợi ích của Bắc Kinh khi đề cập đến Biển Đông và Đài Loan,” ông Collin Koh, nghiên cứu viên cao cấp tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore, nhận định.

Tuy vậy, một số quốc gia ASEAN vẫn “lo ngại về các hệ lụy an ninh tiềm tàng khi trở nên quá gần gũi với Trung Quốc,” ông Koh nói.