Tác giả: Jarvis Lee | 2025-06-20

Việc phát triển một tuyến đường sắt nối Việt Nam và Trung Quốc đã khơi lại sự nghi kị lâu dài của Việt Nam đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh.

Tháng 2 năm nay, Quốc hội Việt Nam đã thông qua một đạo luật phê duyệt tài trợ của Trung Quốc cho một tuyến đường sắt mới nối liền hai quốc gia.

Dự án, với tổng mức đầu tư ước tính 8,3 tỷ USD, sẽ kéo dài 391km - chạy từ Lào Cai, Trung Quốc, qua Hà Nội đến cảng Hải Phòng. Dự kiến công trình sẽ bắt đầu trong năm nay và hoàn thành vào năm 2030.

Tuy nhiên, kế hoạch này đã gây lo ngại, và các nhà phê bình cảnh báo rằng nó có thể lặp lại những thất bại của tuyến Metro 2A ở Hà Nội - tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của Việt Nam.

Dự án đó, được xây dựng bởi Tập đoàn Đường sắt Trung Quốc, đối mặt với nhiều năm trì hoãn và đội giá. Mức đầu tư ban đầu là 552 triệu USD, nhưng chi phí cuối cùng đã lên tới 868 triệu USD, trong đó các khoản vay từ Trung Quốc chiếm 669 triệu USD, theo báo cáo của Hội đồng Phát triển Thương mại Hồng Kông.

Tuyến này khai trương năm 2021. Số lượng hành khách giảm mạnh sau giai đoạn thử nghiệm miễn phí ban đầu. Những đoạn video gần đây trên mạng cho thấy nhiều chuyến tàu chạy gần như vắng bóng hành khách.

Tuyến đường 13 km đã mất cả thập kỷ để hoàn thành.

Sáng kiến BRI đã gặp phải những thị phi lớn trên khắp châu Á, với tâm lý phản đối Trung Quốc, vấn đề đội giá, và lo ngại về chất lượng đứng đầu bảng, ông Nguyễn Hạc Giang, một học giả thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, nói với Focus.

“Các công ty Trung Quốc vẫn sẽ phải đối mặt với sự soi mói nghiêm ngặt ngay cả khi họ hoàn thành nghĩa vụ của mình”, ông nói.

Cả người dân và chính phủ Việt Nam đều “hết sức nghi kỵ” với các khoản đầu tư của Trung Quốc, đặc biệt sau khi các vấn đề về an toàn xây dựng và đội giá làm tai tiếng tuyến đường sắt đô thị, ông nói thêm.

Khi sự hoài nghi ra tăng

“Những trì hoãn và vấn đề chất lượng trong các dự án trước đây đã khiến công chúng thất vọng,” trong khi những lo ngại gia tăng về bẫy nợ gắn liền với các khoản vay của Trung Quốc “chỉ củng cố thêm sự hoài nghi của công chúng,” ông Hà Hoàng Hợp, chủ tịch Viện nghiên cứu Viet Know có trụ sở tại Hà Nội, đã nói với Đài Tiếng nói Hoa Kỳ hồi tháng 2.

Tuy Hà Nội đang tìm kiếm các khoản vay từ Trung Quốc cho tuyến đường sắt mới, nhưng trước đó họ đã chọn phương án đầu tư trong nước để xây dựng tuyến đường cao tốc Bắc Nam - “một quyết định khẳng định cam kết của Việt Nam đối với sự tự chủ chiến lược”, ông nhận xét.

“Một phần lớn dân số vẫn lo ngại về sự phụ thuộc kinh tế ngày càng gia tăng vào Trung Quốc”, ông nói.

Trung Quốc chỉ là đối tác phát triển lớn thứ năm của Việt Nam, khiến Việt Nam trở thành một trong những quốc gia Đông Nam Á hiếm hoi nơi Trung Quốc không phải là nhà cung cấp tài chính lớn nhất, theo báo cáo của Viện Lowy Australia vào tháng 3 năm nay.

Các khoản đầu tư của Trung Quốc cũng tập trung mạnh vào một lĩnh vực - 84% chi tiêu của Trung Quốc ở Việt Nam phải dành cho ngành năng lượng, phản ánh sự tham gia hạn chế và cách tiếp cận cảnh giác của Việt Nam.

Thái độ của công chúng Việt Nam phản ánh sự thận trọng đó.

Theo báo cáo “Tình hình Đông Nam Á 2025” của Viện ISEAS-Yusof Ishak, 74,8% người tham gia khảo sát tại Việt Nam cho rằng sự hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông là mối quan ngại địa chính trị hàng đầu của chính phủ.

Khoảng 51% cho biết họ thiếu hoặc ít tin tưởng rằng Trung Quốc sẽ “làm điều đúng đắn” cho hòa bình và an ninh toàn cầu.

Cả lãnh đạo và công chúng Việt Nam đều xem hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông là một mối đe dọa đối với chủ quyền, ông Nguyễn nhận xét.

“Tôi nghĩ rằng điều này sẽ khiến Trung Quốc gặp khó khăn trong việc thực sự tăng cường quan hệ với Việt Nam, và sẽ không có sự thay đổi lớn trong chính sách của Việt Nam đối với Trung Quốc”, ông Nguyễn nói.

[Phần III trong bốn phần của loạt bài về Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc ở Đông Nam Á]