Theo Focus | 2025-08-07

Chuyến thăm gần đây của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tới Maldives đánh dấu một bước tái thiết ngoại giao sau nhiều tháng quan hệ căng thẳng giữa hai quốc gia láng giềng.

Ông Modi tham dự lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Độc lập của Maldives tại Malé với tư cách khách mời danh dự. Ông là nguyên thủ nước ngoài đầu tiên được Tổng thống Mohamed Muizzu tiếp đón kể từ khi ông Muizzu đắc cử vào tháng 11/2023.

Chuyến thăm kéo dài hai ngày kết thúc vào ngày 26/7 trùng với dịp kỷ niệm quan hệ ngoại giao giữa Ấn Độ và Maldives, đồng thời báo hiệu sự hạ nhiệt căng thẳng sau chiến dịch “Ấn Độ hãy rút khỏi đây” và xu hướng ngả về Trung Quốc của ông Muizzu.

Ấn Độ và Trung Quốc, hai chủ nợ lớn nhất của Maldives, tiếp tục tranh giành ảnh hưởng tại quần đảo có vị trí chiến lược này.

Kể từ khi ông Muizzu nhậm chức, Maldives đã tăng cường hợp tác với Trung Quốc, trong đó có việc đưa vào thực hiện hiệp định thương mại tự do giữa hai nước và tham gia vào Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc.

Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) là một dự án xây dựng cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ nhằm thúc đẩy việc xuất khẩu nguyên liệu thô từ các nước nghèo sang Trung Quốc.

Ông Muizzu đã thăm Trung Quốc vào tháng 1/ 2024 - trước khi đi thăm Ấn Độ. Động thái này được New Delhi xem là một sự coi thường về mặt ngoại giao.

Tuy nhiên, tại một buổi tiệc chiêu đãi Ấn Độ - Maldives vào ngày 25/7, ông Muizzu đã cố gắng thể hiện tinh thần hợp tác với Ấn Độ.

“Ấn Độ từ lâu đã là đối tác gần gũi và đáng tin cậy nhất của Maldives” - ông nói.

“Chúng tôi vô cùng trân trọng tình hữu nghị với Ấn Độ và biết ơn sự hỗ trợ kịp thời mà đất nước các bạn đã dành cho chúng tôi trong những lúc khó khăn” - ông nói thêm.

'Một con đường rõ ràng'

Giới quan sát nhận định chuyến thăm của ông Modi là bước then chốt trong tham vọng kiểm soát các vùng biển và tuyến hàng hải trên Ấn Độ Dương của Ấn Độ, trong cuộc cạnh tranh với đối thủ khu vực là Trung Quốc.

Trong chuyến thăm, ông Modi đã công bố một khoản tín dụng trị giá 565 triệu USD dành cho Maldives, cùng với việc giảm yêu cầu trả nợ cho các khoản vay trước đó – từ 51 triệu USD xuống còn 29 triệu USD mỗi năm.

Ông đã khai trương một số dự án hạ tầng do Ấn Độ tài trợ, trong đó có khu nhà ở 4.000 căn và trụ sở mới của Bộ Quốc phòng Maldives.

“Ấn Độ vẫn luôn cam kết hỗ trợ những khát vọng của người dân Maldives” - ông Modi đăng trên Twitter.

“Hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh là biểu tượng của sự tin cậy lẫn nhau. Việc xây dựng trụ sở Bộ Quốc phòng … là một minh chứng cụ thể cho sự tin cậy đó. Đây là biểu tượng cho mối quan hệ đối tác vững mạnh của chúng ta”- ông Modi phát biểu tại một cuộc họp báo ở Malé.

Hai bên đã bắt đầu đàm phán về một hiệp định thương mại tự do tiềm năng, đồng thời ký kết các thỏa thuận hợp tác trong các lĩnh vực như ngư nghiệp, du lịch, phát triển số và chăm sóc y tế.

Chuyến thăm đã đặt nền móng cho “một con đường rõ ràng cho tương lai quan hệ [Maldives - Ấn Độ]” - ông Muizzu đăng trên mạng xã hội X sau khi ông Modi rời đi.

Những yếu kém về kinh tế

Những yếu kém về kinh tế của Maldives là nhân tố quan trọng dẫn đến sự điều chỉnh chính sách của nước này.

Mặc dù có ngành du lịch cao cấp, quốc gia này vẫn đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nợ nghiêm trọng, với tổng nợ tăng từ 3 tỷ USD vào năm 2018 lên 8,2 tỷ USD vào đầu năm 2024. Dự báo con số này sẽ vượt quá 11 tỷ USD vào năm 2029.

Theo báo cáo của tờ Economic Times vào tháng 3, tổng nợ nước ngoài của Maldives hiện lên tới 3,4 tỷ USD, trong đó phần lớn là nợ Trung Quốc và Ấn Độ.

Áp lực tài chính đang ở mức nghiêm trọng. Maldives phải thanh toán khoản nợ nước ngoài trị giá 600 triệu USD vào năm 2025 và 1 tỷ USD vào năm 2026. Tính đến tháng 12 năm ngoái, dự trữ ngoại hối của nước này chỉ còn dưới 65 triệu USD, sau khi từng rơi vào mức âm trong thời gian ngắn vào tháng 8.

Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc - Maldives, được triển khai vào tháng Giêng năm nay, đã làm thâm hụt thương mại của quốc đảo tăng mạnh. Hàng hóa dịch vụ của Trung Quốc chiếm tới 97% tổng kim ngạch thương mại song phương, còn Maldives chỉ đóng góp chưa đến 3%.

“Quy mô của vấn đề nợ công là vô cùng choáng ngợp” - nhà hoạt động nhân quyền Dimitra Staikou viết trên Medium vào tháng Ba.

“Nếu không có sự can thiệp đáng kể của quốc tế hoặc tái cơ cấu nợ, Maldives có nguy cơ rơi vào tình trạng vỡ nợ quốc gia giống như nước láng giềng Sri Lanka” - bà nói thêm.

Việc gỡ bỏ thuế quan đối với 91% hàng hóa Trung Quốc là “một ưu đãi [cho Trung Quốc] nhưng mang lại rất ít lợi ích [cho Maldives], do khả năng xuất khẩu hạn chế của đất nước” - bà Staikou nhận định.

Cân bằng chiến lược

Trung Quốc đã mở rộng hiện diện tại Maldives thông qua các dự án hạ tầng lớn như Cầu Hữu nghị Trung Quốc – Maldives và việc mở rộng sân bay Hulhulé, qua đó gia tăng ảnh hưởng trong khu vực vốn được xem là truyền thống của Ấn Độ.

Việc nâng cấp quan hệ mang lại lợi ích chiến lược cho Bắc Kinh, bởi Maldives nằm dọc theo các tuyến thương mại quan trọng trên Ấn Độ Dương, nơi vận chuyển phần lớn lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc.

Trung Quốc muốn đảm bảo rằng Malé vẫn là một đồng minh hàng hải thân thiện, nhằm bảo vệ quyền tiếp cận của Bắc Kinh đối với Vịnh Ba Tư (Vịnh Péc-xích), theo một bản báo cáo ngắn do Hội đồng Quan hệ Đối ngoại công bố vào tháng 5/2024.

Trái lại, theo báo cáo này, Ấn Độ lại theo đuổi cách tiếp cận tập trung cho phát triển. Với chính sách “Láng giềng là ưu tiên hàng đầu”, Ấn Độ cung cấp viện trợ tài chính và hỗ trợ các sáng kiến lớn như Dự án Kết nối vùng Greater Malé – dự án hạ tầng lớn nhất của Maldives.

Dù ban đầu ông Muizzu tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Ấn Độ trong các lĩnh vực cung ứng và dịch vụ thiết yếu, chính phủ của ông đã tăng cường hợp tác trở lại với New Delhi trong những tháng gần đây.

Du lịch cũng đã từng trở thành một điểm nóng căng thẳng. Sau chuyến thăm Trung Quốc sớm sủa của ông Muizzu, ông Modi đã công khai quảng bá Quần đảo Lakshadweep của Ấn Độ như một điểm đến du lịch.

Hệ quả là lượng du khách Ấn Độ đặt tour đến Maldives sụt giảm tới 33%, ảnh hưởng mạnh đến nền kinh tế vốn phụ thuộc vào nhiều du lịch - lĩnh vực chiếm khoảng gần 30% GDP của Maldives.