Tác giả: Li Xianchi | 2025-08-20

Úc và Vanuatu vừa đạt được thỏa thuận thương mại có tính bước ngoặt trị giá 500 triệu đôla Úc (326,5 triệu đôla Mỹ] để thúc đẩy phát triển kinh tế và hợp tác an ninh, một động thái mà nhiều người cho là để đối trọng với những ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc trong khu vực Thái Bình Dương.

Hiệp ước này, còn có tên là Hiệp định Nakamal, sẽ chuyển tài trợ của Úc cho Vanuatu trong thập kỷ tới, cho các mục tiêu hỗ trợ khả năng phục hồi khí hậu, cơ sở hạ tầng và an ninh, khả năng huy động lao động và hỗ trợ ngân sách.

Theo BBC, lễ ký chính thức giữa Thủ tướng Vanuatu Jotham Napat và Thủ tướng Úc Anthony Albanese dự kiến sẽ diễn ra vào tháng 9.

Phó Thủ tướng Úc Richard Marles đánh giá thỏa thuận này là sự "thay đổi một cách toàn diện", tô đậm mối quan hệ gắn bó giữa hai quốc gia.

"Điều mà thỏa thuận này đã làm được là lần đầu tiên công nhận một sự thật hiển nhiên rằng, hai quốc gia chúng ta là một gia đình và tương lai của chúng ta gắn bó chặt chẽ với nhau", ông Marles phát biểu trong một cuộc họp báo trên đảo Tanna.

Ông Napat nhắc lại quan điểm này và cho rằng đây là là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi. "Thỏa thuận này....sẽ mang lại nhiều lợi ích thương mại cho hai nước, dù là thỏa thuận về an ninh, chuyển đổi kinh tế, với một vài vấn đề cụ thể tập trung vào khả năng huy động lao động", ông nói với các phóng viên có mặt tại cuộc họp báo nói trên.

Theo Đài Phát thanh Truyền hình Úc (ABC), thỏa thuận này đánh dấu sự phục hồi sau thất bại của thỏa thuận an ninh giữa Úc và Vanuatu năm 2022. Thủ tướng Vanuatu khi đó đã hủy bỏ thỏa thuận vì những lo ngại an ninh vào phút chót.

Lần này, được sự ủng hộ từ Hội đồng An ninh Quốc gia và Hội đồng Bộ trưởng Vanuatu, Hiệp định Nakamal có được vị trí vững chắc hơn.

"Quy trình là điểm khác biệt chính", chuyên gia phân tích về các vấn đề Thái Bình Dương Tess Newton Cain nói với ABC. Chuyên gia này lưu ý, những cam kết rộng hơn trên các lĩnh vực kinh tế và khí hậu khiến thỏa thuận này khả thi hơn những nỗ lực trước kia.

Thúc đẩy các vấn đề an ninh và khí hậu

Vanuatu, vốn là nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi những rủi ro khí hậu, sẽ được hưởng lợi từ khoản tài trợ dành cho công tác phòng chống thiên tai và tái thiết cơ sở hạ tầng. Phát biểu của Bộ trưởng Ngoại giao Úc Penny Wong nhấn mạnh vào trọng tâm dài hạn: "Điều quan trọng nhất [về thỏa thuận] là chúng ta sẽ ở đâu [trong] ba, năm và mười năm nữa".

Theo ASPI Strategist, thỏa thuận này sẽ giúp củng cố lực lượng an ninh của Vanuatu, gồm Lực lượng Cảnh sát Vanuatu và Lực lượng Hàng hải. Các lực lượng này đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng lớn bởi các thảm họa liên quan đến khí hậu và đánh bắt cá bất hợp pháp.

Khoản hỗ trợ trước đó của Úc được dùng cho việc nâng cấp doanh trại, hỗ trợ tuần tra hàng hải và đào tạo theo Chương trình Hợp tác Quốc phòng. Với Thỏa thuận Nakamal, Canberra đã cam kết khoảng 100 triệu đô la Úc (64,5 triệu đô la Mỹ) cho những hỗ trợ mới về an ninh.

Dù thỏa thuận này không cho Úc quyền phủ quyết đối với quan hệ đối tác của Vanuatu với các cường quốc khác, nhưng nó tái khẳng định Canberra là "đối tác được lựa chọn" của Vanuatu về an ninh. Các chuyên gia phân tích Blake Johnson và Astrid Young nhận định trên ASPI Strategist: "Thỏa thuận với Úc cho thấy tầm quan trọng của quan hệ đối tác này cũng như khả năng lắng nghe và thích ứng của Úc đối với nhu cầu của các nước láng giềng trong khu vực Thái Bình Dương".

Tuy nhiên, giữa hai nước vẫn còn tồn tại những vấn đề chưa được giải quyết. Trong đó, nổi bật là yêu cầu của Vanuatu về việc miễn thị thực đến Úc, một chủ đề nhạy cảm về mặt chính trị ở Port Vila. Ông Napat đã công khai đề nghị Canberra nhượng bộ, vì vấn đề này có ý nghĩa quan trọng trong nước. Mặc dù việc miễn thị thực quá cảnh dường như không được đưa ra thảo luận, nhưng hai bên đều bày tỏ thiện chí xem xét việc nới lỏng hơn các hạn chế.

Đối trọng với ảnh hưởng của Trung Quốc

Bối cảnh địa chính trị đang trở nên đáng lo ngại. Trung Quốc đã trở thành chủ nợ nước ngoài lớn nhất của Vanuatu sau nhiều năm vay vốn xây dựng cơ sở hạ tầng, đường giao thông, văn phòng chính phủ và dinh tổng thống ước tính trị giá 31 triệu đôla Úc (19,6 triệu đôla Mỹ).

Bắc Kinh đã hỗ trợ nước này đào tạo cảnh sát, tàu tuần tra và hỗ trợ pháp y. Trong bối cảnh này, hỏa thuận Nakamal phản ánh nỗ lực của Úc nhằm củng cố vị thế là đối tác hàng đầu về an ninh và phát triển của Vanuatu, đồng thời hạn chế khả năng "định vị mình là đối tác thương mại và an ninh lớn" của Trung Quốc tại quốc đảo này.

Với Canberra, thỏa thuận này là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn nhằm tăng cường quan hệ với các nước trong khu vực Thái Bình Dương, sau khi đạt được thỏa thuận với Quần đảo Solomon, Tuvalu và Papua New Guinea. Với Vanuatu, thỏa thuận thể hiện nỗ lực đa dạng hóa đối tác của quốc đảo này trong khi vẫn bảo vệ chủ quyền theo chính sách được thực hiện nhiều năm nay là "thêm bạn, bớt thù".

Dù những vấn đề thị thực vẫn chưa được giải quyết, nhưng các nhà phân tích vẫn cho rằng hiệp định này là một bước tiến lớn. "Thỏa thuận này công nhận rằng, là láng giềng, chúng ta có một môi trường an ninh chung và có cam kết với nhau, điều đã được thể hiện trong thỏa thuận này", Phó Thủ tướng Úc Marles khẳng định tại đảo Tanna.

Bước đột phá này làm nổi bật những phản ứng tích cực và liên tục của Úc đối với các mối lo ngại của khu vực Thái Bình Dương và đánh dấu bước tiến hướng tới bối cảnh khu vực ít phụ thuộc hơn vào đòn bẩy kinh tế của Bắc Kinh.