Theo AFP và Focus | 2025-12-03

STOCKHOLM -- Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể được sử dụng để củng cố nền dân chủ và đời sống cộng đồng hơn là lướt thông tin tiêu cực một cách vô thức (doomscrolling), Audrey Tang, lập trình viên người Đài Loan và là “đại sứ không gian mạng” chia sẻ với AFP như vậy hôm 2/12 khi bà chuẩn bị nhận một giải thưởng tại Stockholm.

“Tôi tin rằng chúng ta có thể "lái" AI tránh xa việc là loại trí tuệ gây nghiện và lôi kéo con người ... để trở thành trí tuệ hỗ trợ, nơi mà các hệ thống AI được cộng đồng định hướng nhằm phục vụ cộng đồng,” bà Tang nêu quan điểm.

Là một lập trình viên tự học, rời trường học năm 14 tuổi, sau đó làm việc tại Thung lũng Silicon trước khi giữ chức bộ trưởng phụ trách các vấn đề kỹ thuật số của Đài Loan, bà Tang đã có cuộc trao đổi với AFP vài giờ trước khi nhận giải Right Livelihood, đôi khi được coi như một phiên bản “thay thế cho giải Nobel.”

Dùng công nghệ để trao quyền cho công dân

Bà được trao giải thưởng này vì “thúc đẩy việc sử dụng công nghệ số nhằm trao quyền cho người dân, làm mới nền dân chủ và hàn gắn những chia rẽ,” ban giám khảo của giải này cho biết trong tuyên bố hồi tháng 10.

Trong một cuộc phỏng vấn với Đài Tiếng nói Hoa Kỳ năm 2023, bà Tang cho rằng các biện pháp kiểm soát ngôn luận nghiêm ngặt của Trung Quốc không chỉ ngăn cản sự phát triển AI của nước này mà còn tạo cơ hội cho các mô hình được đào tạo trong những xã hội tự do.

Một khi được lưu trữ và chạy ngoại tuyến trên một thiết bị nhỏ, các mô hình ngôn ngữ như vậy có thể vượt qua các cổng internet, cho phép người dùng Trung Quốc tra cứu những sự kiện bị hạn chế mà không bị kiểm duyệt, bà nói.

Bà Tang tin chắc rằng con người sẽ luôn là “trí tuệ siêu việt.” Tuy nhiên, theo bà, công chúng phải đảm bảo rằng họ là người định hướng AI để trao quyền cho cộng đồng thay vì các doanh nghiệp lớn.

Bà lấy ví dụ về những nỗ lực của Đài Loan trong việc phát triển các công cụ AI mà chúng có thể giao tiếp giữa các nhóm ngôn ngữ và văn hóa khác nhau trên hòn đảo này.

“Thay vì đào tạo một mô hình chủ quyền hợp nhất tất cả những ý tưởng này, chúng tôi có AI công dân được đào tạo bởi từng cộng đồng ngôn ngữ, từng cộng đồng văn hóa,” bà cho biết.

Các AI khác nhau sau đó có thể giao tiếp với nhau, bà thông tin thêm, giúp tập hợp các nhóm đa dạng lại với nhau cho những mục tiêu chung vì công dân.

Bà Tang chỉ ra rằng, sự hợp tác giữa những nhà hoạt động công bằng khí hậu và các nhóm tôn giáo thúc đẩy việc “chăm sóc tạo hóa” -- quan tâm đến môi trường như là công trình sáng tạo của Chúa.

AI, bà nói, “có thể truyền đạt công việc liên quan đến công bằng khí hậu tới cộng đồng sống theo Kinh Thánh, để họ cũng nhìn nhận những việc đó như là thực hiện công việc của Chúa.”

Hoạt động kiểu như vậy có thể thúc đẩy ở nhiều lĩnh vực khác, không chỉ trong vấn đề môi trường, bà Tang nhận xét.

Chống lại các luận điệu độc tài

“Chúng ta thực sự cần phải chống lại luận điệu rằng nền dân chủ chỉ dẫn đến chia rẽ và hỗn loạn và không bao giờ mang lại kết quả, bởi đó là luận điệu chung của chế độ độc tài,” bà nêu ý kiến.

Thông điệp đó đặc biệt quan trọng ở một nơi như Đài Loan, một hòn đảo dân chủ tự trị mà Trung Quốc tuyên bố là một phần lãnh thổ của mình và không loại trừ khả năng chiếm đoạt bằng vũ lực.

Bà Tang thông tin rằng Đài Loan đã trở thành “mục tiêu hàng đầu” cho thông tin sai lệch và những nỗ lực làm sâu sắc thêm sự chia rẽ, phải đối mặt với khoảng hai triệu vụ tấn công mạng mỗi ngày, nhiều vụ trong số đó xuất phát từ Trung Quốc.

Một ngày trước khi nhận giải, bà đã có bài giảng tại Đại học Stockholm về hành trình dân chủ của Đài Loan và mối liên hệ của hòn đảo này với thế giới rộng lớn bên ngoài. Dựa trên lịch sử kiến tạo mảng của hòn đảo, bà nói rằng bản sắc và tự do của Đài Loan được trui rèn thông qua áp lực trong thời gian dài và đấu tranh tập thể, không phải dựa trên số phận.

“Nền dân chủ địa nhiệt” của Đài Loan coi căng thẳng chính trị là điều bình thường và hướng chúng vào hợp tác, theo bà Tang. Đây là mô hình mà bà mong muốn AI sẽ đi theo thông qua việc giảm bớt sự chia rẽ và kết nối các cộng đồng.

Nhà từ thiện người Đức-Thụy Điển Jakob von Uexküll đã thành lập giải Right Livelihood vào năm 1980 sau khi quỹ đứng sau giải Nobel từ chối thêm các hạng mục mới về môi trường và phát triển quốc tế.