Bởi AFP và Focus | 2025-12-15

HONG KONG -- Từ cảnh nghèo khó vươn lên thành tỷ phú, ông trùm truyền thông Hong Kong Jimmy Lai tự nhận mình là một “kẻ gây rối”, từ lâu đã trở thành cái gai trong mắt Bắc Kinh với các tờ báo lá cải đầy châm biếm và sự ủng hộ không khoan nhượng đối với dân chủ.

Người đàn ông 78 tuổi này đã bị tuyên có tội vào ngày 15 tháng 12 với ba cáo buộc trong phiên tòa an ninh quốc gia, vốn bị các quốc gia phương Tây lên án rộng rãi là một cuộc tấn công vào các quyền tự do chính trị và tự do báo chí.

Khoảng 80 người đã xếp hàng bên ngoài tòa nhà tòa án West Kowloon từ lúc rạng sáng, trong đó một số người tự nhận là những người ủng hộ lo lắng cho tình trạng của Lai.

Lai nói với AFP vào tháng 6 năm 2020 rằng ông “đã sẵn sàng vào tù”, nơi ông đã bị giam giữ kể từ cuối năm đó.

Những phát biểu này được đưa ra hai tuần trước khi Bắc Kinh áp dụng một luật an ninh quốc gia toàn diện đối với trung tâm tài chính này, sau các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ lớn, đôi khi có bạo lực, vào năm trước đó.

Ông bị bắt theo luật an ninh mới vào tháng 8 năm đó, điều mà đã minh chứng cho dự đoán của ông rằng mình sẽ là mục tiêu chính cho việc truy tố.

“Nếu (vào tù) xảy ra, tôi sẽ có cơ hội đọc những cuốn sách mà tôi chưa đọc. Điều duy nhất tôi có thể làm là giữ thái độ tích cực,” ông nói vào thời điểm đó.

Ít người Hong Kong nào gây ra mức độ thù ghét từ Bắc Kinh như Lai.

Ông là một nhân vật anh hùng bất ngờ đối với nhiều cư dân của thành phố bán tự trị này, một ông chủ báo lá cải đầy gan góc, tự thân lập nghiệp và là nhà tài phiệt duy nhất dám chế nhạo Bắc Kinh.

Nhưng đối với truyền thông nhà nước Trung Quốc, ông là một “kẻ phản bội”, “bàn tay đen” lớn nhất đứng sau các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ và là thủ lĩnh của một “Bộ Tứ Mới” âm mưu cùng các quốc gia nước ngoài làm suy yếu Tổ quốc.

Bước ngoặt Thiên An Môn

Lai đã vươn lên từ cảnh nghèo khó, giống như nhiều tỷ phú Hong Kong khác.

Ông sinh ra trong một gia đình giàu có tại tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, nhưng gia đình ông đã mất tất cả khi những người Cộng sản giành quyền lực vào năm 1949.

Bị đưa lậu sang Hong Kong khi 12 tuổi, Lai đã làm việc vất vả trong các xưởng may, tự học tiếng Anh và cuối cùng thành lập đế chế thời trang Giordano cực kỳ thành công.

Cuộc trấn áp tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989 ở Bắc Kinh đánh dấu một bước ngoặt sâu sắc trong cuộc đời Lai, khiến con đường của ông khác biệt so với những người cùng thời. Sau này, ông mô tả sự kiện ngày 4 tháng 6 như “một người mẹ gọi tôi trong bóng tối -- trái tim tôi mở ra,” theo Hãng Thông tấn Trung ương Đài Loan.

Năm tiếp theo, Lai thành lập tạp chí Next và bắt đầu xuất bản những bài bình luận chỉ trích gay gắt giới lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc.

Chính quyền bắt đầu đóng cửa các cửa hàng quần áo của ông tại Trung Quốc đại lục, vì vậy Lai đã bán chúng và đầu tư số tiền vào xây dựng một đế chế báo lá cải.

Lai còn là đối tượng của các vụ kiện khác, bao gồm một vụ ông được tuyên trắng án về tội đe dọa một nhà báo từ tờ báo đối thủ.

Tuy nhiên, việc ông ủng hộ phong trào ủng hộ dân chủ năm 2019 đã khiến ông rơi vào rắc rối nghiêm trọng hơn, và ông bị kết án 20 tháng tù vì tham gia một số cuộc biểu tình.

Một vụ án gian lận bổ sung liên quan đến hợp đồng thuê văn phòng đã khiến bản án của ông tăng thêm gần sáu năm nữa.

Những vụ án đó trở nên nhỏ bé so với các bản án ngày 15 tháng 12.

Lai bị buộc tội hai khoản “âm mưu cấu kết với nước ngoài” theo luật an ninh, với mức án tối đa là tù chung thân. Ông cũng bị buộc một khoản “âm mưu xuất bản các ấn phẩm lật đổ chính quyền.”

Ông đã không nhận tội đối với tất cả các cáo buộc.

Khi được hỏi tại sao ông không giữ im lặng và tận hưởng sự giàu có như các tỷ phú khác ở Hong Kong, Lai nói vào năm 2020 rằng ông “chỉ tình cờ dấn thân vào, nhưng cảm thấy làm vậy là đúng.”

“Có lẽ tôi là một kẻ nổi loạn bẩm sinh; có lẽ tôi là người cần nhiều ý nghĩa để sống, ngoài tiền bạc,” ông nói.

‘Mang lại tự do’

Lai cũng cho biết lúc đó ông không có kế hoạch rời Hong Kong mặc dù sở hữu sự giàu có và phải đối mặt với nhiều rủi ro.

“Tôi là một kẻ gây rối. Tôi đến đây với hai bàn tay trắng; chính tự do của nơi này đã cho tôi tất cả. Có lẽ đã đến lúc tôi đền đáp cho tự do đó bằng cách đấu tranh để bảo vệ nó,” ông nói.

Hai ấn phẩm chính của Lai -- tờ báo Apple Daily và tạp chí chỉ xuất bản trực tuyến Next -- công khai ủng hộ các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ ở một thành phố mà các đối thủ cạnh tranh hoặc ủng hộ Bắc Kinh, hoặc đi theo một hướng thận trọng hơn nhiều.

Trong nhiều năm, hai ấn phẩm này hầu như không có quảng cáo khi các thương hiệu tránh xa để không phải chịu sự phẫn nộ của Bắc Kinh, và Lai đã bù lỗ bằng chính tiền của mình.

Chúng trở nên phổ biến, mang đến một sự pha trộn hấp dẫn giữa tin tức người nổi tiếng, bê bối tình ái và các cuộc điều tra nghiêm túc.

Apple Daily buộc phải đóng cửa vào năm 2021 sau các cuộc đột kích của cảnh sát và việc bắt giữ các biên tập viên cấp cao. Tạp chí Next cũng đóng cửa.

Lai đã bảo vệ tờ báo của mình trong hơn 40 ngày làm chứng sôi nổi tại tòa.

“Các giá trị cốt lõi của Apple Daily thực ra chính là các giá trị cốt lõi của người dân Hong Kong… (bao gồm) pháp quyền, tự do, theo đuổi dân chủ, tự do ngôn luận, tự do tôn giáo, tự do hội họp,” ông nói với tòa vào tháng 11 năm 2024.

“Tham gia vào việc mang lại tự do là một ý tưởng rất tốt đối với tôi,” Lai nói.

“Bạn càng hiểu biết, bạn càng tự do.”

Trong một bài viết quan điểm đăng trên Washington Post vào ngày 9 tháng 12, con gái của Jimmy Lai, Claire, cảnh báo rằng sức khỏe của cha cô đã suy giảm nghiêm trọng trong tù. Cô nói rằng nếu Trung Quốc không hành động, “rất có thể ông sẽ trở thành một vị tử vì tự do.” Tuy nhiên, nếu ông được thả, cô cho biết ông sẽ rời Hong Kong, vì “ông chỉ muốn sống những ngày còn lại trong bình yên bên gia đình.”