Tác giả: Wu Qiaoxi | 2025-02-21

Các nhà quan sát cho rằng thỏa thuận gần đây giữa Quần đảo Cook và Trung Quốc có thể mang lại nhiều hệ lụy tiêu cực đối với an ninh khu vực, thậm chí dẫn tới các dự án khai khoáng biển sâu gây tranh cãi.

Thủ tướng Mark Brown của Quần đảo Cook đã tới thăm Trung Quốc ngày 10-14 tháng 2, ký thỏa thuận “Kế hoạch Hành động Chung về Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện” nhằm tăng cường quan hệ Trung Quốc - Quần đảo Cook và nhận khoản viện trợ một lần trị giá 4 triệu USD từ Trung Quốc.

Thỏa thuận này được Quần đảo Cook ký kết mà không tham vấn trước với New Zealand, làm dấy lên "mối quan ngại nghiêm trọng" tại New Zealand và làm rúng động mối quan hệ đặc biệt lâu dài giữa hai quốc gia này.

Để bảo vệ thỏa thuận này, thủ tướng Brown kêu gọi đất nước "tự đứng trên đôi chân của mình" thay vì phụ thuộc vào "đại ca" New Zealand.

Quần đảo Cook từng là lãnh thổ của New Zealand và duy trì mối quan hệ "liên kết tự do" với New Zealand, cho phép họ tự chủ về các vấn đề đối nội và đối ngoại trong khi vẫn phụ thuộc vào New Zealand về tài chính và quốc phòng.

Thủ đô Avarua đã chứng kiến các cuộc biểu tình ngày 17 tháng 2 để ủng hộ việc duy trì mối quan hệ liên kết tự do với New Zealand, trong khi các thành viên đảng đối lập đã đệ trình một kiến nghị bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với thủ tướng Brown. Cuộc bỏ phiếu sẽ diễn ra sau ngày 25 tháng 2.

'Bị bất ngờ'

Về mặt lịch sử, Quần đảo Cook luôn phối hợp chặt chẽ với New Zealand trong các vấn đề quốc tế, đặc biệt với các quyết nghị về an ninh và ngoại giao.

Tuy nhiên, chính phủ của thủ tướng Brown đã ký thỏa thuận trực tiếp với Trung Quốc mà không có sự tham vấn trước, khiến New Zealand bị bất ngờ.

Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thảo luận minh bạch về các vấn đề quốc phòng và an ninh.

Trong khi đó, Ngoại trưởng Winston Peters thừa nhận ông đã bị "bất ngờ" trước những diễn biến gần đây.

Theo một báo cáo của Washington Post, các quan chức New Zealand bày tỏ lo ngại về hoạt động khai khoáng biển sâu, xây dựng cảng và an ninh hàng hải, mà có thể ảnh hưởng đến hợp tác an ninh giữa New Zealand và Quần đảo Cook.

Một quan chức thậm chí còn cảnh báo rằng các tổ chức quân sự Trung Quốc có thể xâm nhập vào các lợi ích chiến lược của New Zealand.

Chính phủ Quần đảo Cook đang đánh giá việc khai thác các khối kết hạch dưới đáy biển giàu nickel, cobalt và các kim loại khác – những tài nguyên được coi là quan trọng đối với ngành năng lượng tái tạo. Trong chuyến thăm, chính phủ Brown đã thảo luận về hoạt động khai khoáng biển sâu với các cơ quan Trung Quốc.

Những khối kết hạch này có kích thước bằng củ khoai tây và dễ khai thác, có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, theo những người ủng hộ.

Tuy nhiên, các nhóm môi trường và các nhà khoa học cảnh báo rằng việc khai khoáng biển sâu có thể hủy hoại hệ sinh thái biển và thậm chí làm trầm trọng thêm biến đổi khí hậu. Một số quốc gia đã kêu gọi áp đặt lệnh tạm dừng hoặc cấm khai thác biển sâu toàn cầu để ngăn chặn những tác động không thể đảo ngược đối với môi trường.

Ảnh hưởng của Trung Quốc

Kể từ khi ký thỏa thuận an ninh với Quần đảo Solomon năm 2022, Trung Quốc đã nhanh chóng mở rộng ảnh hưởng tại khu vực Nam Thái Bình Dương, thách thức sự thống trị truyền thống của Mỹ, New Zealand và Úc.

Hỗ trợ tài chính của Trung Quốc từ lâu đã thâm nhập vào Quần đảo Cook.

Theo Viện nghiên cứu Lowy của Úc, từ năm 2008 đến 2022, Quần đảo Cook đã nhận 112 triệu USD viện trợ từ Trung Quốc, chỉ đứng sau khoản viện trợ 219 triệu USD từ New Zealand.

Hiện nay, với khoản viện trợ bổ sung 4 triệu USD từ Trung Quốc, quan hệ giữa Trung Quốc và Quần đảo Cook càng được củng cố.

Trong một bài viết trên The Diplomat, nhà khoa học chính trị Anne-Marie Brady thuộc Đại học Canterbury cảnh báo rằng thỏa thuận mới này tác động đáng kể đến an ninh khu vực Thái Bình Dương, đặc biệt là với New Zealand, Mỹ và Úc.

Bà mô tả đây là một thời điểm "chú ếch trong nồi" đối với New Zealand, quốc gia trong nhiều năm qua đã khuyến khích sự tham gia của Trung Quốc vào khu vực này.