Nguồn: AFP và Focus | 2025-06-25

CÔN SƠN, Trung Quốc – Những con phố mua sắm kiểu Đài Bắc nhộn nhịp, các ngôi đền tráng lệ thờ các thần linh trên hòn đảo, cùng các nhà máy ăn nên làm ra từ lâu đã hiện diện tại thành phố Côn Sơn, miền đông Trung Quốc – một trung tâm kinh doanh sôi động trong nhiều năm nhờ các doanh nghiệp Đài Loan.

Tuy nhiên, các công ty này hiện đang vật lộn với căng thẳng xuyên eo biển ngày càng nghiêm trọng, dẫn tới nỗi lo sâu sắc về an toàn cho các doanh nghiệp.

Các doanh nhân Đài Loan, được gọi là “Đài thương” trong tiếng Quan thoại, đã rót hàng tỷ USD vào Trung Quốc kể từ khi quan hệ hai bên được cải thiện vào những năm 1990, đóng vai trò then chốt trong quá trình Trung Quốc trỗi dậy thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Thế nhưng, con số này đã giảm mạnh trong những năm gần đây – ước tính giảm từ 409.000 người Đài Loan làm việc tại Trung Quốc năm 2009 xuống còn 177.000 người vào năm 2022, theo Quỹ Giao lưu Eo biển Đài Loan.

Sự thoái lui đáng kể này bắt nguồn từ nhiều yếu tố: chính trị, kinh tế và cơ cấu.

Nổi bật nhất trong đó là rủi ro địa chính trị ngày càng tăng, xuất phát từ lập trường ngày càng hung hăng của Đảng Cộng sản Trung Quốc đối với những người mà họ gọi là “những kẻ ngoan cố đòi độc lập cho Đài Loan”.

Các quy định mới khuyến khích người dân tố cáo hành vi bị cho là ủng hộ độc lập, cùng với những lời lẽ ủng hộ án tử hình cho hành vi ly khai, đã gây ra một bầu không khí lạnh lẽo bao trùm các hoạt động của người Đài Loan tại đại lục.

Những lo ngại về an toàn

Nhà công nghiệp James Lee, người đã đóng cửa nhà máy ở Quảng Đông vào năm 2022, đổ lỗi trực tiếp cho “chính trị”.

“Những doanh nhân Đài Loan chúng tôi sợ lắm”, ông nói. “Chúng tôi không còn cử nhân viên Đài Loan [sang Trung Quốc] vì không thể đảm bảo an toàn cho họ”.

Phó Chủ tịch Quỹ Giao lưu Eo biển Đài Loan - Luo Wen-jia, cũng nêu lên lo ngại này và cho rằng “các điều kiện thuận lợi ban đầu đã biến mất và hiện có quá nhiều rủi ro mới”.

Cuộc điều tra của Trung Quốc nhắm vào hãng sản xuất iPhone Foxconn vào tháng 10/2023 – được hiểu rộng rãi là sự trả đũa chính trị liên quan đến việc nhà sáng lập Terry Gou đã tranh cử tổng thống Đài Loan – càng làm rõ rằng cả những tập đoàn lớn cũng không miễn nhiễm.

Áp lực chính trị từ Bắc Kinh giờ đây không chỉ dừng lại ở các cá nhân tham gia trực tiếp, mà tác động đến cả gia đình và doanh nghiệp của họ.

Ví dụ, vào tháng 6, Trung Quốc đã áp lệnh trừng phạt đối với Công ty TNHH Quốc tế Sicuens, một doanh nghiệp xuất khẩu thuộc sở hữu của thân phụ nhà lập pháp Puma Shen thuộc đảng Dân chủ Tiến bộ cầm quyền ở Đài Loan.

Khi được hỏi về lệnh trừng phạt này, người phát ngôn Văn phòng Sự vụ Đài Loan của Trung Quốc – bà Chu Phượng Liên – nói rằng Trung Quốc “sẽ không bao giờ để các công ty liên quan đến những kẻ ngoan cố ly khai kiếm lợi từ đại lục”.

Ông Shen – người từng kêu gọi tăng cường an ninh quốc gia cho Đài Loan – coi lệnh trừng phạt này là hành vi “buộc tội cả gia tộc” và lưu ý rằng đây là lần thứ ba trong một năm ông trở thành mục tiêu của Bắc Kinh.

Sáng kiến phòng vệ dân sự của ông – Học viện Kuma – cũng nằm trong danh sách “những đối tượng ngoan cố ly khai” của Trung Quốc.

Suy giảm kinh tế

Thêm vào các mối đe dọa chính trị là sự suy giảm kinh tế ở Trung Quốc.

Tăng trưởng yếu dần, cùng với căng thẳng thương mại kéo dài với Hoa Kỳ, đã làm giảm sức hút đầu tư, theo ghi nhận của Quỹ Giao lưu Eo biển Đài Loan.

Hơn nữa, những yếu tố từng thu hút đầu tư như thị trường rộng lớn và chi phí sản xuất thấp nay đã không còn hấp dẫn. Chi phí lao động và sản xuất ngày càng tăng khiến tình hình thêm khó khăn.

“Khi chúng tôi lần đầu tới Trung Quốc, chúng tôi nghĩ rằng nền kinh tế của họ sẽ tiếp tục đi lên vì thị trường rất lớn và dân số rất đông”, doanh nhân Đài Loan Leon Chen – người từng kinh doanh tại Giang Tây – cho biết.

“Nhưng điều đó đã không thành hiện thực vì một số vấn đề – như chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, rồi đại dịch”, ông nói.

Việc những kỳ vọng này không thành hiện thực đã khiến nhiều doanh nghiệp phải cân nhắc lại sự hiện diện tại Trung Quốc.

Trước áp lực chồng chất, các doanh nghiệp Đài Loan đang hướng tới nơi khác. Một số đang chuyển sang Việt Nam, Thái Lan, Indonesia và Philippines, trong khi số khác quay trở về quê nhà.

Từ năm 2016 đến 2024, đầu tư của Đài Loan vào Việt Nam tăng 129%, trong khi đầu tư vào Trung Quốc giảm 62%.

Sự sụt giảm này là một cú đánh vào chiến lược “mặt trận thống nhất” lâu dài của Bắc Kinh – vốn trông cậy vào cộng đồng Đài thương để thúc đẩy mục tiêu thống nhất chính trị với Đài Loan.

Khi Trung Quốc gia tăng các cuộc tập trận quân sự và Đài Loan siết chặt giám sát các hoạt động bị nghi là gián điệp của Trung Quốc, cộng đồng Đài thương ngày càng bị kẹt giữa hai làn đạn, buộc họ phải cân nhắc rút khỏi một môi trường không còn đảm bảo an ninh hay triển vọng.