Tác giả: Wu Qiaoxi | 2025-07-08

Nhật Bản sẽ tiến hành khai thác thử nghiệm đất hiếm dưới đáy biển gần đảo Minamitorishima (đảo Marcus) vào tháng 1/2026. Động thái này được xem là nỗ lực chiến lược nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung của Trung Quốc trong bối cảnh những lo ngại về an ninh khoáng sản quan trọng ngày càng tăng trên toàn cầu.

Khu vực nằm trong Vùng Đặc quyền Kinh tế của Nhật Bản này ước tính có khoảng 230 triệu tấn bùn giàu đất hiếm. Trữ lượng này có thể đáp ứng nhu cầu cobalt của Nhật Bản trong 75 năm và nhu cầu nickel trong khoảng 11 năm, theo tin từ Nikkei Asia ngày 24/6.

Tàu khoan khoa học Chikyu sẽ thực hiện thử nghiệm này bằng cách thu thập trầm tích ở độ sâu 5.500m dưới đáy biển -- đây là thử nghiệm khai thác đất hiếm ở độ sâu nhất thế giới hiện nay.

Nhật Bản là nước duy nhất đang theo đuổi việc khai thác đất hiếm dưới đáy biển ở quy mô thương mại. Các loại đất hiếm này rất cần thiết cho sản xuất xe điện, tuabin gió và thiết bị điện tử tiên tiến.

"Mục tiêu là đảm bảo nguồn cung trong nước để tăng cường an ninh quốc gia, không phải để các công ty tư nhân thu lợi nhuận từ việc bán đất hiếm", Shoichi Ishii, giám đốc chương trình nền tảng quốc gia về phát triển đại dương sáng tạo thuộc Văn phòng Chính phủ, nói với Reuters vào tháng 7.

Nếu thành công, cuộc thử nghiệm này sẽ đánh dấu bước đột phá trong chiến lược dài hạn của Nhật Bản nhằm phát triển các nguồn cung thay thế đối với các khoáng sản quan trọng. Các khoáng sản này ngày càng được xem là tài sản kinh tế và là đòn bẩy địa chính trị.

Sáng kiến này của Nhật Bản là một phần của nỗ lực quốc tế quy mô lớn hơn nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc về các khoáng sản quan trọng.

Ngày 1/7, các bộ trưởng ngoại giao của Bộ Tứ Kim cương (Quad), gồm Nhật Bản, Hoa Kỳ, Australia và Ấn Độ, đã công bố một sáng kiến mới nhằm tăng cường hợp tác trong chuỗi cung ứng khoáng sản, theo Kyodo News.

"Chúng tôi quan ngại sâu sắc về việc cắt giảm đột ngột và độ tin cậy trong tương lai của các chuỗi cung ứng quan trọng, đặc biệt là đối với các khoáng sản quan trọng", tuyên bố chung của các bộ trưởng Quad cho biết.

"Sự phụ thuộc vào bất kỳ một quốc gia nào trong việc gia công và tinh chế khoáng sản thiết yếu cũng như sản xuất hàng hóa phái sinh sẽ khiến các ngành công nghiệp của chúng ta phải đối mặt với sự chèn ép về kinh tế, thao túng giá cả và gián đoạn chuỗi cung ứng, từ đó gây tổn hại thêm cho an ninh kinh tế và an ninh quốc gia của chúng ta", các bộ trưởng ngoại giao nhóm này nêu quan điểm.

Tuyên bố này được công bố sau khi những cam kết tương tự được đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada vào tháng 6. Cũng tại hội nghị này, các nhà lãnh đạo đã cam kết cải thiện các tiêu chuẩn về môi trường và khả năng truy xuất nguồn gốc, cũng như hỗ trợ đầu tư vào sản xuất và chế biến khoáng sản.

Nguy cơ nới rộng danh sách hạn chế xuất khẩu

Thời gian gần đây, Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát đất hiếm. Hồi tháng 4, nước này công bố hạn chế xuất khẩu và yêu cầu cấp phép đối với bảy loại đất hiếm và các sản phẩm nam châm có liên quan.

Đến nay, ngay cả những mặt hàng không nằm trong danh mục cấm chính thức cũng bị hạn chế xuất khẩu một cách không chính thức.

Chính sách mới này đã gây ra những trở ngại khó đoán cho các ngành công nghiệp phụ thuộc vào vật liệu của Trung Quốc, từ điện tử đến quốc phòng.

"Chỉ cần có một từ nhạy cảm [chẳng hạn như nam châm], hải quan sẽ không thông quan mặt hàng đó -- điều này sẽ dẫn đễn một cuộc kiểm tra và việc này có thể kéo dài một hoặc hai tháng", một nhân viên kinh doanh của một công ty xuất khẩu nam châm Trung Quốc nói với Financial Times ngày 30/6.

"Ví dụ, các thanh titannium và ống zirconinium cũng đang bị giữ lại", nhân viên này cho biết. "Mặt hàng thực sự bị kiểm soát là bột titannium. Dù các thanh và ống này của chúng tôi không nằm trong danh mục kiểm soát, chúng vẫn không được thông quan".

Ngày 29/6, một quan chức châu Âu giấu tên nói với Reuters rằng, Trung Quốc chỉ cấp số lượng giấy phép ở mức "tối thiểu vừa đủ" để không dẫn tới việc ngừng sản xuất ở châu Âu.

Tuy nhiên, việc [xuất khẩu đất hiếm] chậm trễ vẫn tiếp tục xảy ra, đặc biệt là đối với các sản phẩm được vận chuyển qua các nước thứ ba như Ấn Độ hoặc những sản phẩm liên quan đến người dùng cuối ở Hoa Kỳ.

Những ý kiến chỉ trích chính sách này cho rằng, cơ chế cấp phép của Trung Quốc là "can thiệp quá sâu" khi yêu cầu các công ty phải nộp tờ khai sử dụng cuối chi tiết, kế hoạch sản xuất, dữ liệu khách hàng, thậm chí là hình ảnh cơ sở vật chất.

"Đây không chỉ là cấp phép — mà là giám sát cạnh tranh", Dewardric McNeal, giám đốc điều hành và là nhà phân tích chính sách cấp cao tại Longview Global, viết trong bài bình luận trên CNBC.com ngày 29/6.

Trung Quốc thống trị thị trường đất hiếm khi chiếm 70% sản lượng khai thác toàn cầu và hơn 90% sản lượng tinh chế. Nước này cũng sản xuất 92% nam châm neodymium-iron-boron, một loại vật liệu quan trọng ứng dụng trong các công nghệ then chốt.

Mặc dù gần đây, Hoa Kỳ và Nhật Bản đã nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung, nhưng các nhà quan sát cảnh báo rằng, chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn rất dễ bị tổn thương trước sự mở rộng và đầu tư mạnh mẽ của Trung Quốc vào lĩnh vực này.