Tác giả: Chen Mei-hua | 2025-07-16

Việc triển khai các tàu nghiên cứu hải dương học của Trung Quốc là một ví dụ điển hình cho chiến thuật vùng xám. Mặc dù tuyên bố mục đích là thực hiện nghiên cứu khoa học, những tàu này trên thực tế lại thu thập thông tin tình báo quân sự và góp phần thực hiện các mục tiêu chiến lược hàng hải của nước này ở quy mô lớn hơn.

Tháng 6 vừa rồi, tàu nghiên cứu Kexue trở về sau chuyến khảo sát kéo dài hai tháng tại Tây Thái Bình Dương, theo thông báo của Hải quan Thanh Đảo — cơ quan phụ trách hải quan của thành phố này.

Theo Hải quan Thanh Đảo, từ đầu năm đến nay, cơ quan này đã làm 8 lượt thủ tục xuất nhập cảnh cho 5 tàu nghiên cứu. Đồng thời, cơ quan này khẳng định đã "hỗ trợ hiệu quả cho công tác nghiên cứu biển sâu của Trung Quốc".

Tuy nhiên, trên thực tế, những con tàu như Kexue thường sử dụng vỏ bọc nghiên cứu khoa học để thực hiện các nhiệm vụ nhạy cảm, Jun Kajee — chuyên gia phân tích của sáng kiến minh bạch hàng hải SeaLight — viết ngày 3/6.

Những nhiệm vụ này bao gồm lập bản đồ đáy biển và giám sát hoạt động quân sự và thương mại của các nước khác, từ đó hỗ trợ hoạt động của tàu ngầm Trung Quốc, khai thác tài nguyên biển và củng cố các yêu sách chủ quyền.

Dựa trên dữ liệu theo dõi tàu của Starboard Maritime Intelligence, chuyên gia phân tích Kajee đã đưa ra dẫn chứng về một loạt hoạt động đáng ngờ.

Đơn cử, năm 2023, tàu Xiang Yang Hong 10 (Hướng Dương Hồng 10) đã đi theo một hải trình có hình dáng giống ký tự "中" ( chữ Trung trong từ Trung Quốc) trong vùng biển tranh chấp với Việt Nam.

Chuyên gia Kajee nhận định, động thái này có thể là một "tín hiệu về mặt tâm lý hoặc sự khẳng định chủ quyền" mang tính biểu tượng.

Cùng năm, tàu Haiyang Dizhi 8 (Hải Dương Địa chất 8) đã tiến hành khảo sát trong một thời gian dài trong vùng đặc quyền kinh tế của Malaysia. Lực lượng Bảo vệ bờ biển Nhật Bản cũng phát hiện tàu Xiang Yang Hong 18 đã hoạt động một cách đáng ngờ gần quần đảo tranh chấp Senkaku (Điếu Ngư).

Đầu năm nay, tàu Dong Fang Hong 3 (Đông Phương Hồng 3) đã khảo sát đáy biển Ấn Độ Dương, trong khi tàu Tan Suo Yi Hao lại hoạt động trong thời gian dài ngoài khơi New Zealand và Australia.

Theo ông Kajee, các tàu hải cảnh và dân quân biển Trung Quốc thường xuyên hộ tống những chuyến khảo sát này nhằm đe dọa các quốc gia trong khu vực.

Ông nhận định: "Đối đầu với một con tàu dân sự trên danh nghĩa sẽ có nguy cơ leo thang và bị cộng đồng quốc tế chỉ trích". Chuyên gia này cũng cho rằng, các "hoạt động kiểu này là một phần của chiến lược 'cắt lát salami' trên diện rộng nhằm từng bước gia tăng lợi ích của Trung Quốc nhưng vẫn dưới ngưỡng dẫn đến một xung đột công khai.

'Lưỡi dao giấu kín'

Hồi tháng Sáu, tờ Guangming Daily dẫn lời giáo sư Zhou Feng thuộc Đại học Kỹ thuật Harbin cho biết, nhiều tàu nghiên cứu của Trung Quốc được trang bị hệ thống định vị âm thanh dưới nước có độ chính xác cao.

Các hệ thống này có thể xác định vị trí mục tiêu với sai số một mét — đóng vai trò như “đôi mắt” cho tàu lặn biển sâu, ông Zhou thông tin.

Những tàu này thường lắp đặt các mảng sonar lớn để lập bản đồ địa hình đáy biển chi tiết, nhà phân tích quân sự Đài Loan Wu Ming-chieh nói với Focus.

Thông tin này giúp tàu ngầm Trung Quốc di chuyển dưới biển sâu và xác định các khu vực mai phục thuận lợi, có thể bao gồm cả những tuyến tuần tra của tàu ngầm Mỹ.

Ông nhận định, những nỗ lực này là một hình thức "chuẩn bị chiến trường" trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và gọi đây là một công cụ vùng xám để xâm nhập vùng đáy biển.

Theo ông Huang Tsung-ting, nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Đài Loan, các chiến thuật vùng xám của Trung Quốc quanh Đài Loan là những hành động "rất gần với sự hung hăng".

Nếu các cuộc tập trận quân sự được ví như việc Trung Quốc "vung gươm để phô diễn sức manh" thì những tàu nghiên cứu "lảng vảng âm thầm" gần vùng biển Đài Loan chính là "lưỡi dao giấu kín", nhà nghiên cứu này đánh giá.

Theo ông Huang, các tàu này thường di chuyển sát vùng tiếp giáp với khu vực 24 hải lý của Đài Loan dưới danh nghĩa nghiên cứu khoa học, nhưng thực chất là thu thập dữ liệu thủy văn và thông tin nhạy cảm phục vụ mục đích quân sự.

Một điều tra của tờ New York Times hồi tháng Bảy cho biết, trong năm 2024, các tàu như Xiang Yang Hong 6 đã nhiều lần khảo sát đáy biển ngoài khơi bờ biển phía đông Đài Loan.

Những con tàu này di chuyển với tốc độ chậm, theo các đường song song và dạng lưới — rất lý tưởng cho việc đo đạc địa hình đáy biển bằng sonar (sử dụng sóng âm để đo đạc). Một số tàu còn tiến sát ranh giới rộng 12 hải lý của lãnh hải Đài Loan.

"Điều đáng lưu ý với tôi là: Trung Quốc dường như đang cố thu thập dữ liệu độ sâu của đáy biển ở khu vực này mà không để lộ mục đích khảo sát độ sâu", ông Ryan D. Martinson, trợ lý giáo sư tại Trường Chiến tranh Hải quân Mỹ, nhận định trên cương vị cá nhân trong một báo cáo.

Giảm thiểu sự bất định

Không chỉ các tàu khảo sát "có vấn đề", hoạt động của những con tàu đặt cáp khẩn cấp cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo khi chúng bị nghi ngờ cắt cáp viễn thông dưới biển trong khu vực eo biển Đài Loan.

Ông Huang cảnh báo, việc xếp các hành động này vào "vùng xám" có thể làm giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng của chúng.

Dù lâu nay, các quốc gia khác cũng dùng khảo sát hải dương học phục vụ cho mục đích quân sự, Trung Quốc lại là một trường hợp khác khi kết hợp hoạt động thu thập thông tin tình báo với những khẳng định về chủ quyền mang tính áp đặt, ông Ian Chong, chuyên gia khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore, nói với Focus.

Được dân quân biển và lực lượng hải cảnh hộ tống, các tàu Trung Quốc đang tiến hành các nhiệm vụ tương tự với tần suất dày hơn trên khắp vùng biển Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

"Điểm cốt lõi của chiến thuật vùng xám là sự mập mờ, khiến đối phương khó đưa ra phản ứng rõ ràng. Đối sách cho chiến thuật này là tăng cường minh bạch và giảm thiểu bất định", ông Chong nêu quan điểm.

Ông dẫn chứng việc Philippines công khai những bằng chứng về các hành vi của Trung Quốc trên biển, một biện pháp giúp nước này hạn chế sự khiêu khích trực tiếp từ Bắc Kinh.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo, bất kỳ sự ứng phó bền vững nào cũng cần phải kiên trì và khả năng chống chịu trước sức ép lâu dài của Trung Quốc. Điều này tương tự như những căng thẳng kéo dài và quá trình cân bằng dần dần trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.