Nguồn: AFP | 2025-10-01

Trên một sân bóng đá được bao quanh bởi những dãy núi mờ sương, bầu không khí vang lên những tiếng nói gay gắt khi người dân các bộ lạc phản đối kế hoạch xây dựng siêu đập – động thái mới nhất của Ấn Độ trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc về nguồn nước ở dãy Himalaya.

Ấn Độ cho rằng công trình mới được đề xuất có thể đối phó với việc Trung Quốc – đối thủ cạnh tranh của nước này– xây dựng một con đập có khả năng phá kỷ lục ở thượng nguồn Tây Tạng bằng cách tích trữ nước và đề phòng nguy cơ sử dụng việc xả lũ như một thứ vũ khí.

Các bản thiết kế đề xuất cho thấy Ấn Độ đang xem xét việc xây dựng tại Arunachal Pradesh một hồ chứa nước có dung tích tương đương bốn triệu bể bơi tiêu chuẩn Olympic, ở sau một con đập cao 280 mét.

Dự án này được đưa ra trong bối cảnh Trung Quốc đang thúc đẩy dự án Yaxia trị giá 167 tỷ USD ở thượng nguồn Riew, trên con sông được gọi là Siang ở Ấn Độ và Yarlung Tsangpo ở Tây Tạng.

Kế hoạch của Trung Quốc bao gồm năm nhà máy thủy điện có công suất gấp ba lần lượng điện từ đập Tam Hiệp khổng lồ của họ, nhưng các thông tin chi tiết khác về dự án này vẫn còn khá ít ỏi.

Bắc Kinh, đã tuyên bố chủ quyền đối với Arunachal Pradesh India nhưng phía Ấn Độ kiên quyết bác bỏ, khẳng định rằng dự án này sẽ không gây ra bất kỳ “tác động tiêu cực” nào cho khu vực hạ lưu. Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói với AFP: “Trung Quốc chưa bao giờ và sẽ không bao giờ có ý định sử dụng các dự án thủy điện xuyên biên giới trên các con sông để gây hại cho lợi ích của các quốc gia ở hạ lưu hoặc để đe dọa họ”.

Dù quan hệ giữa New Delhi và Bắc Kinh đang ấm lên, hai quốc gia đông dân nhất thế giới này vẫn có nhiều khu vực biên giới tranh chấp với hàng chục nghìn binh sĩ đồn trú và Ấn Độ cũng không hề che giấu những lo ngại của mình.

“Quả ‘bom nước’ của Trung Quốc

Con sông này là một nhánh của dòng Brahmaputra hùng vĩ và giới chức Ấn Độ quan ngại Trung Quốc có thể sử dụng con đập của mình như một van khóa - hoặc gây ra hạn hán chết người hoặc bất ngờ xả xuống hạ nguồn một “quả bom nước”.

Bắc Kinh khẳng định: "việc thổi phồng dự án Thủy điện Yaxia như một 'quả bom nước' là vô căn cứ và có ác ý".

Tuy nhiên, Thủ hiến bang Arunachal Pradesh, Pema Khandu cho rằng, việc triển khai các biện pháp phòng vệ đối với con đập của Trung Quốc là “vấn đề cấp thiết về an ninh quốc gia” và coi siêu đập của Ấn Độ như một van an toàn để kiểm soát nguồn nước.

“Chính sách phát triển tài nguyên nước có tính khiêu khích của Trung Quốc khiến các quốc gia hạ lưu khó có thể làm ngơ”, Maharaj K. Pandit, chuyên gia về sinh thái dãy Himalaya tại Đại học Quốc gia Singapore, nhận định.

Con đập của Ấn Độ có thể sản xuất điện ước tính 11.200–11.600 MW, biến nó trở thành nhà máy có công suất lớn nhất nước này, vượt xa các nhà máy khác, đồng thời giúp giảm đáng kể lượng khí thải từ mạng lưới điện vốn phụ thuộc nhiều vào than đá.

Tuy nhiên, sản xuất điện không phải là ưu tiên hàng đầu ở đây, một kỹ sư cấp cao thuộc Tập đoàn Thủy điện Quốc gia – tập đoàn có chi nhánh ở nhiều bang này được giao triển khai dự án nói trên, đã xác nhận như vậy.

Kỹ sư giấu tên này cho biết: “Mục đích chính là đảm bảo an ninh nguồn nước và giảm thiểu lũ lụt - trong trường hợp Trung Quốc tìm cách vũ khí hóa con đập của họ và sử dụng nó như một ‘quả bom nước’”.

Trong mùa khô, hồ chứa sẽ được tích đầy để có thể bổ sung nước trong trường hợp dòng chảy phía thượng nguồn bị chuyển hướng. Vào mùa mưa, mực nước sẽ được duy trì ở mức khoảng hai phần ba thân đập, để có thể tiếp nhận lượng nước lớn nếu Trung Quốc bất ngờ xả lũ.

Cựu đại sứ Ấn Độ tại Bắc Kinh, Ashok K. Kantha, gọi dự án đập của Trung Quốc là “vô trách nhiệm” và cho rằng con đập của Ấn Độ, bên cạnh việc phát điện, còn là một “biện pháp phòng thủ” trước khả năng Trung Quốc tìm cách “điều tiết dòng chảy”.

Con đập của Ấn Độ sẽ tạo ra một hồ chứa khổng lồ với dung tích 9,2 tỷ mét khối, nhưng diện tích bị ngập còn phụ thuộc vào vị trí xây dựng cuối cùng của con đập.

Phá hủy một thế giới

Người Adi, cộng đồng sinh sống trên những vùng đất trù phú với những cây cam và mít ở khắp nơi và phụ thuộc vào dòng sông Siang, lo ngại con đập này sẽ nhấn chìm cả thế giới của họ.

Tapir Jamoh, 69 tuổi, một người dân làng Riew, chia sẻ: “Chúng tôi là con của dòng sông Siang”, “bởi chính từ dòng Siang mà chúng tôi hình thành nên bản sắc và văn hóa của mình”.

Người dân địa phương cho rằng, con đập sẽ nhấn chìm hàng chục ngôi làng. “Nếu họ xây một con đập khổng lồ như vậy, cộng đồng Adi sẽ biến mất khỏi bản đồ thế giới”, Likeng Libang, cư dân thị trấn Yingkiong, nơi mà ngay cả giới chức cũng thừa nhận nhiều khả năng sẽ bị nhấn chìm hoàn toàn dưới nước, bày tỏ ý kiến về dự án này.

Bà Anamika Barua, chuyên gia nghiên cứu về quản trị nguồn nước xuyên biên giới tại Viện Công nghệ Ấn Độ Guwahati nhận định, chiến lược “lấy đập đối đập” của Ấn Độ có thể phản tác dụng.

Bà nhấn mạnh: “Thay vì đáp trả bằng việc xây thêm đập, việc tăng cường trao đổi qua kênh ngoại giao, minh bạch hóa các thỏa thuận chia sẻ nguồn nước và đầu tư vào hợp tác quản lý lưu vực sông sẽ mang lại hiệu quả lâu dài và công bằng hơn”.

Bà cũng cho rằng, việc xây các siêu đập ở Arunachal Pradesh, khu vực thường xuyên xảy ra động đất, tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Tuy nhiên, những nỗ lực xây dựng hàng loạt siêu đập của Ấn Độ cho thấy nước này sẽ không lùi bước đối với dự án lần này. Hai đập lớn trước đó đã vượt qua sự phản đối của người dân địa phương.