Nguồn: AFP | 2025-02-13

BẮC KINH -- Trung Quốc đã khởi công vào năm ngoái các dự án nhiệt điện than có tổng công suất lớn nhất kể từ năm 2015, đe dọa mục tiêu đạt đỉnh phát thải carbon vào năm 2030, theo một báo cáo được công bố vào ngày 13 tháng 2.

Nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới là nước phát thải khí nhà kính gây biến đổi khí hậu nhiều nhất, nhưng cũng là cường quốc năng lượng tái tạo. Quốc gia này có kế hoạch đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2060.

Than đã là nguồn năng lượng chủ chốt của Trung Quốc trong nhiều thập kỷ, nhưng sự tăng trưởng bùng nổ của các công trình điện gió và điện mặt trời trong những năm gần đây đã dấy lên hy vọng rằng quốc gia này có thể từ bỏ nguồn nhiên liệu hóa thạch ô nhiễm.

Tuy nhiên, theo một báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu về Năng lượng và Không khí Sạch (CREA) có trụ sở tại Phần Lan và Global Energy Monitor (GEM) tại Hoa Kỳ, Trung Quốc đã khởi công các dự án nhiệt điện than với tổng công suất 94,5GW trong năm 2024 -- chiếm 93% tổng công suất toàn cầu.

Mặc dù Trung Quốc cũng đã bổ sung thêm 356GW công suất điện gió và điện mặt trời - mức tăng kỷ lục, gấp 4,5 lần so với bổ sung của Liên minh Châu Âu -- nhưng sự gia tăng trong lĩnh vực nhiệt điện than có nguy cơ củng cố vai trò của nguồn năng lượng này trong cơ cấu năng lượng quốc gia, theo báo cáo.

"Việc mở rộng nhanh chóng năng lượng tái tạo của Trung Quốc có tiềm năng định hình lại hệ thống điện của quốc gia, nhưng cơ hội này đang bị làm suy yếu do sự mở rộng quy mô lớn của nhiệt điện than cùng lúc đó," Qi Qin, tác giả chính của báo cáo và là chuyên gia phân tích Trung Quốc tại CREA, cho biết.

Sự gia tăng này xảy ra mặc dù Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cam kết vào năm 2021 sẽ “kiểm soát nghiêm ngặt” các dự án nhiệt điện than và mức tiêu thụ than tăng trước kỳ “giảm dần” từ năm 2026 đến 2030.

Sản lượng than của Trung Quốc đã tăng liên tục trong những năm gần đây, từ 3,9 tỷ tấn vào năm 2020 lên 4,8 tỷ tấn vào năm 2024.

"Không có những điều chỉnh chính sách cấp bách, Trung Quốc có nguy cơ củng cố mô hình bổ sung năng lượng thay vì chuyển đổi, hạn chế khả năng phát huy trọn vẹn tiềm năng của làn sóng năng lượng sạch", báo cáo cho biết.

Ưu tiên than

Giấy phép mới cho các dự án nhiệt điện than đã giảm 83% trong nửa đầu năm 2024, tạo ra niềm lạc quan rằng cuộc chuyển đổi sang năng lượng sạch của Trung Quốc đang tăng tốc.

Vào tháng 11, một cuộc khảo sát các chuyên gia do CREA và tổ chức tư tưởng Úc International Society for Energy Transition Studies thực hiện cho thấy 52% cho rằng mức tiêu thụ than của Trung Quốc sẽ đạt đỉnh vào năm 2025.

Tuy nhiên, nhiệt điện than vẫn ở mức cao trong những tháng cuối năm 2024, mặc dù Trung Quốc đã bổ sung đủ công suất điện từ các nguồn năng lượng sạch để đáp ứng sự tăng trưởng về nhu cầu điện.

Kết quả khảo sát này cho thấy, theo báo cáo, nhiệt điện than đang được ưu tiên hơn so với các nguồn điện tái tạo ở một số vùng.

“Các công ty nhiệt điện than và khai thác than của Trung Quốc đang tài trợ và xây dựng các nhà máy nhiệt điện than mới vượt quá nhu cầu cần thiết”, Christine Shearer, nhà phân tích nghiên cứu tại GEM, cho biết.

“Việc tiếp tục theo đuổi nhiệt điện than đang làm lấn át việc sử dụng năng lượng sạch với chi phí thấp của quốc gia này”.

Nhà phân tích David Fishman đồng ý với hầu hết các nội dung của báo cáo, nhưng cho biết ông "lạc quan hơn" rằng than sẽ dần dần được loại bỏ trong những năm tới.

Đợt tăng vọt nhiệt điện than vào cuối năm ngoái có thể chỉ là "dấu hiệu ngắn hạn của một thị trường đang chuyển sang mức tiêu thụ kinh tế thực sự... và không phải dấu hiệu của một hệ thống được thiết kế nhằm mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất nhiệt điện than", ông Fishman, quản lý cấp cao tại Tập đoàn Lantau, nói với AFP.

Mục tiêu mới

Trung Quốc dự kiến công bố chi tiết Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 – cho giai đoạn 2026 đến 2030 – trong những tháng tới, có khả năng bao gồm các mục tiêu cập nhật về phát thải và năng lượng.

Trong tháng này, Trung Quốc cũng dự kiến đệ trình các mục tiêu phát thải mới, được gọi là Cam kết Xác định Quốc gia (NDCs), theo Thỏa thuận Paris năm 2015.

Cho đến nay, chỉ có một số ít quốc gia đã đệ trình các Cam kết Xác định Quốc gia (NDCs) mới.

Trung Quốc nên "thiết lập mức trần tổng cộng cho sản xuất nhiệt điện than" và xây dựng "lịch trình rõ ràng cho việc loại bỏ dần nhiệt điện than", bà Gao Yuhe, trưởng dự án của Greenpeace Đông Á có trụ sở tại Bắc Kinh, nói với AFP.

"Mục tiêu năm 2030 đối với công suất điện tái tạo lắp đặt cần được nâng cao nhằm thúc đẩy việc thay thế nhiệt điện than bằng điện tái tạo, với mục tiêu đạt đỉnh phát thải carbon trong lĩnh vực điện trước năm 2025," bà cho biết.