Tác giả: Li Hsianchi | 2025-05-19

Cộng đồng ngoại giao Đài Loan đang theo dõi chặt chẽ diễn biến tương lai của quan hệ giữa Đài Loan và Vatican, sau khi Robert Prevost được bầu làm Giáo hoàng thứ 267 của Giáo hội Công giáo.

Ngày 08/05, Prevost trở thành người Mỹ đầu tiên đảm nhận ngôi vị Giáo hoàng, lấy hiệu là Leo XIV.

Hiện Vatican là một trong chỉ 12 quốc gia trên thế giới chính thức công nhận Đài Loan, đồng thời là đồng minh ngoại giao duy nhất của Đài Loan tại châu Âu.

Trung Quốc xem Đài Loan tự trị là một phần lãnh thổ không thể tách rời của mình và luôn nỗ lực cô lập hòn đảo này trên trường quốc tế.

Khi Đài Loan ngày càng đối mặt với tình trạng bị cô lập về mặt địa chính trị dưới áp lực từ Bắc Kinh, cả Đài Bắc và cộng đồng quốc tế đều đang theo dõi sát liệu Tòa thánh dưới thời Giáo hoàng Leo XIV có tiếp tục duy trì quan hệ chính thức với Đài Loan hay không.

Cựu đại sứ Đài Loan tại Tòa thánh, ông Lý Thế Minh, phát biểu với Hãng thông tấn Trung ương vào ngày 09/05 rằng, khi Prevost được phong Hồng y vào năm 2023, ông đã gửi lời cảm ơn tới Đài Loan vì lời chúc mừng và thể hiện sự hiểu biết rõ ràng về sự khác biệt giữa Đài Loan dân chủ và Trung Quốc cộng sản.

Ông Lý bày tỏ lạc quan rằng quan hệ song phương sẽ tiếp tục phát triển dưới thời vị giáo hoàng mới.

Về phần mình, Trung Quốc vào ngày 09/05 đã gửi lời chúc mừng đến tân Giáo hoàng và bày tỏ mong muốn tiếp tục “đối thoại mang tính xây dựng” với Vatican.

Nghệ thuật cân bằng

Sau khi Giáo hoàng Francis qua đời, Đài Loan từng kỳ vọng Tổng thống Lại Thanh Đức sẽ đến dự tang lễ, tiếp nối tiền lệ trước đó.

Tuy nhiên, sau khi thương lượng với Vatican, Bộ Ngoại giao Đài Loan thông báo rằng cựu Phó Tổng thống Trần Kiến Nhân, một tín đồ Công giáo và là Hiệp sĩ của Giáo hoàng, sẽ thay mặt Đài Loan tham dự.

Dù ông Trần là một đặc phái viên phù hợp, sự thay đổi này đã phá vỡ thông lệ trước đây và làm dấy lên lo ngại rằng Vatican có thể đang e ngại làm Trung Quốc tức giận.

Đài Loan vẫn được coi là một đối tác quan trọng đối với Vatican. Trong cuộc phỏng vấn với báo The Guardian vào ngày 01/05, ông Trần cho biết dù cộng đồng Công giáo Đài Loan chỉ có khoảng 300.000 người – chiếm 0,02% dân số Công giáo toàn cầu – nhưng Đài Loan vẫn đóng vai trò như một “giáo hội cầu nối”.

Trong những thời điểm quan hệ hai bờ eo biển tương đối ổn định, các giáo sĩ từ Trung Quốc từng bí mật đến Đài Loan để học thần học bằng tiếng Quan thoại.

Trong khi Đài Loan nhanh chóng gửi lời chia buồn sau khi Giáo hoàng Francis qua đời, Trung Quốc lại trì hoãn phản ứng và chỉ đưa ra phát biểu trong một buổi họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao, nhắc lại lập trường rằng Đài Loan là “một phần không thể tách rời của Trung Quốc.”

Hiện Trung Quốc có khoảng 12 triệu tín đồ Công giáo.

Vào ngày tổ chức tang lễ, hơn 160 quốc gia, bao gồm cả Đài Loan, đã cử lãnh đạo hoặc đặc phái viên đến tham dự. Việc Trung Quốc vắng mặt đã làm dấy lên đồn đoán rằng sự vắng mặt này có liên quan đến việc Vatican từ chối loại Đài Loan khỏi danh sách khách mời.

Trung Quốc đã gây áp lực buộc Vatican không cho Đài Loan tham dự chính thức lễ tang – nhà thần học người Pháp Michel Chambon, hiện công tác tại Đại học Quốc gia Singapore, viết trên UCA News ngày 28/04.

Khi Vatican từ chối, Bắc Kinh đã phản ứng bằng cách tẩy chay sự kiện.

“Khi Trung Quốc giáng một cái tát ngoại giao vào Giáo hoàng Francis ngay lúc ngài đang yên nghỉ trong quan tài, thì đó cũng là một cú tát vào cả phần còn lại của thế giới,” Chambon viết.

Mối quan hệ đầy sóng gió

Quan hệ giữa Toà Thánh và Trung Quốc đã rơi vào khủng hoảng từ năm 1951, khi Bắc Kinh cắt đứt quan hệ với Vatican và thành lập Hội Công giáo yêu nước – một tổ chức do nhà nước kiểm soát. Động thái này buộc các tín đồ Công giáo phải lựa chọn giữa việc từ bỏ thẩm quyền của Giáo hoàng hoặc phải hành lễ trong âm thầm.

Năm 2018, Vatican và Trung Quốc đã ký một thỏa thuận tạm thời về việc bổ nhiệm giám mục, được gia hạn vào năm 2020. Tuy nhiên, nội dung của thỏa thuận này vẫn được giữ bí mật, khiến nhiều người chỉ trích rằng Vatican đang đánh đổi nguyên tắc của mình.

Nỗ lực của Vatican trong việc duy trì thế cân bằng giữa quan hệ với Bắc Kinh tiếp tục là mối quan ngại đối với Đài Loan.

Chambon chia sẻ với The Guardian vào ngày 01/05 rằng Giáo hoàng Francis đã khéo léo điều tiết mối quan hệ bằng cách thúc đẩy đối thoại với Trung Quốc mà vẫn duy trì quan hệ ngoại giao chính thức với Đài Loan.

“Tòa Thánh không muốn bỏ rơi bất kỳ cộng đồng Công giáo nào trên thế giới, kể cả Đài Loan,” ông nói. “Cho đến nay, họ đã có thể linh hoạt xoay xở và chống lại áp lực từ Bắc Kinh nhằm cắt đứt quan hệ chính thức.”