Theo Wu Qiaoxi | 2025-11-05

Với việc Malaysia đóng vai trò là bên trung gian hòa giải và sự ủng hộ của Hoa Kỳ, các nhà lãnh đạo Thái Lan và Campuchia đã ký Hiệp định Hòa bình Kuala Lumpur trong khuôn khổ hội nghị thượng đỉnh ASEAN, đánh dấu một bước đột phá quan trọng cho ngoại giao khu vực.

Hiệp định này, nếu được thực thi thành công, sẽ chấm dứt cuộc xung đột giữa hai nước bắt đầu từ tháng 2 và biến thành giao tranh hồi tháng 5 và tháng 7.

Lễ ký kết diễn ra tại Kuala Lumpur ngày 26/10. Các nhà quan sát đánh giá hiệp định này là “bản nâng cấp” của thỏa thuận ngừng bắn sơ bộ đạt được vào cuối tháng 7.

Thái Lan đang chuẩn bị phóng thích 18 binh sĩ Campuchia bị giam giữ sau các cuộc đụng độ hồi tháng 7, tờ The Star của Malaysia cho biết hôm 5/11.

Trong khi đó, Campuchia được yêu cầu rút pháo binh và hệ thống tên lửa khỏi khu vực biên giới trong giai đoạn đầu của thỏa thuận phi quân sự hóa.

Hiệp định này được hiện thực hóa nhờ những nỗ lực ngoại giao phối hợp giữa ASEAN và Hoa Kỳ.

Vai trò cầu nối của Malaysia

Malaysia , nước chủ tịch ASEAN năm 2025 đã tiến hành nhiều vòng đàm phán kín và giành được sự nhất trí ủng hộ để đóng vai trò trung gian hòa giải. Thủ tướng Anwar Ibrahim cho rằng, lệnh ngừng bắn là "bằng chứng cụ thể về sức mạnh ngoại giao của ASEAN," trang Malay Mail đưa tin.

Vị trí chủ tịch ASEAN là vai trò luân phiên hàng năm giữa các quốc gia thành viên trong khối.

Khi căng thẳng giữa Campuchia và Thái Lan leo thang, Malaysia nổi lên như một bên hòa giải tự nhiên.

“Họ hoàn toàn tin tưởng vào Malaysia và đề nghị tôi làm bên hòa giải,” Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Datuk Seri Mohamad Hasan chia sẻ hồi tháng 7, sau cuộc trò chuyện với những người đồng cấp của ông ở Campuchia và Thái Lan. Các vị bộ trưởng đã thống nhất ý kiến rằng không nên có thêm quốc gia khác tham gia vào vấn đề này.

Theo Điều 23 của Hiến chương ASEAN, nước giữ vai trò chủ tịch có thể “làm bên thứ ba, hòa giải hoặc trung gian,” nếu tất cả các bên đồng ý. Tuân thủ nguyên tắc không can thiệp của ASEAN, Malaysia đã chờ đến khi cả hai bên chính thức đề nghị hòa giải mới đảm nhận vai trò này.

Bùng phát từ xung đột âm ỉ kéo dài

Cuộc xung đột đã khiến ít nhất 48 người thiệt mạng và khoảng 300.000 người phải di tản, trở thành một trong những cuộc khủng hoảng biên giới tồi tệ nhất trong lịch sử gần đây giữa hai nước láng giềng. Xung đột xảy ra vào tháng 2, khi cảnh sát Thái Lan được cho là đã ngăn các du khách Campuchia hát quốc ca tại đền Prasat Ta Moan Thom. Đến tháng 5, đụng độ vũ trang đã nổ ra và bạo lực nhanh chóng leo thang.

Đến cuối tháng 7, sau năm ngày giao tranh dữ dội ở biên giới, nỗ lực hòa giải của Malaysia -- cùng với sự ủng hộ của Washington -- đã đưa hai nước trở lại bàn đàm phán. Hai chính phủ đã ký thỏa thuận ngừng bắn sơ bộ ngày 28/07.

Các điều khoản chính của thỏa thuận hòa bình tháng Mười bao gồm giảm căng thẳng quân sự, rút vũ khí hạng nặng, thành lập Nhóm Quan sát ASEAN để giám sát việc rút quân, tiến hành rà phá bom mìn và thả tù binh chiến tranh.

Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul tuyên bố, thỏa thuận phản ánh “ý chí của chúng ta trong việc giải quyết bất đồng một cách hòa bình, tôn trọng đầy đủ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.” Trong khi đó, Thủ tướng Campuchia Hun Manet cũng cho rằng các tranh chấp “phải được giải quyết bằng hòa bình, dù cho bất đồng của chúng ta có khó khăn hay phức tạp đến đâu.”

Chưa hết thử thách cho khu vực; Trung Quốc vắng mặt

Việc ký kết hiệp định đánh dấu một cột mốc ngoại giao quan trọng cho ASEAN, nhưng theo các nhà phân tích, việc triển khai lại phụ thuộc vào tình hình chính trị trong nước và các diễn biến khu vực.

Thái Lan và Campuchia đã nhiều lần vi phạm các lệnh ngừng bắn trước đó, và các vụ đụng độ riêng lẻ giữa người dân địa phương và các lực lượng an ninh cho thấy căng thẳng vẫn tiếp diễn, Abdul Rahman Yaacob, một học giả về an ninh tại Đại học Quốc gia Úc ở Canberra, nhận định như vậy với South China Morning Post (SCMP).

Ông nhắc đến sự “vắng mặt một cách đáng chú ý” của Trung Quốc trong suốt quá trình này.

Dù Bắc Kinh là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho cả hai quốc gia trên, nhưng nước này đã không tạo được sức ép đáng kể nào. “Họ [Campuchia] đã hy vọng rằng Trung Quốc có thể gây áp lực lên Thái Lan để chấm dứt cuộc giao tranh,” ông Yaacob nói.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở Seoul ngày 31/10, Thủ tướng Malaysia Anwar nói về thỏa thuận này như một biểu tượng cho năng lực ngoại giao ngày càng lớn mạnh của ASEAN. “Giải pháp dựa trên đối thoại, chứ không phải bạo lực, là con đường duy nhất hướng tới hòa bình thực sự,” ông khẳng định.

Động cơ chính trị trong nước có thể đánh thức chủ nghĩa dân tộc và căng thẳng nơi biên giới, Thitinan Pongsudhirak, giáo sư khoa học chính trị của Đại học Chulalongkorn ở Bangkok, nêu quan điểm khi trả lời phỏng vấn từ tờ SCMP.

Khu vực biên giới có tranh chấp “lỏng lẻo [về an ninh] và dài” và cần được giám sát nghiêm ngặt, học giả Úc Yaacob, bình luận trên SCMP.

“Sẽ cần một số lượng lớn quan sát viên để giám sát tình hình và thúc đẩy nỗ lực hòa bình cũng như giải quyết tranh chấp biên giới,” ông nhận định, đồng thời cảnh báo rằng nếu không có cam kết lâu dài của ASEAN về nhân sự và nguồn lực, việc triển khai [hiệp định] sẽ vẫn là một thách thức lâu dài.