Ayon kay Shirin Bhandari | 2025-04-25

"Dalhin mo ang ilaw," sabi ni Rolly Dela Cruz, 42, habang siya at ang kanyang kasama ay pasakay sa kanilang makitid na bangkang may katig. Papalubog na ang araw, ngunit sila’y pumalaot pa rin, sa pag-asang makahuhuli ng sapat na isda para pakainin ang pamilya ni Dela Cruz at maibenta ang sobra sa kanilang mga kapitbahay sa Pag-asa Island (Thitu Island, na kilala rin bilang Zhongye Island ng mga Chinese).

Ang Pag-asa (“hope” sa wikang Tagalog) ay isa sa pinakamalaking natural na isla sa Spratlys. Ito’y bahagi ng munisipalidad ng Kalayaan sa lalawigan ng Palawan, at itinuturing na sakop ng Pilipinas mula pa noong 1974.

Dahil sa estratehikong lokasyon, masaganang yamang-dagat at potensyal na reserbang enerhiya, ang mga isla ng Spratlys ay inaangkin ng ilang mga bansa. Kabilang rito ang China, na iginigiit ang kanilang makasaysayang karapatan sa ilalim ng "nine-dash line."

Sa kabila ng desisyon ng Permanent Court of Arbitration noong 2016 na nagpawalang-bisa sa malawak na pag-angkin ng China, nananatiling matindi ang tensyon sa rehiyon.

Bilang bahagi ng kanilang agresibong pagpapalawak, ginawa ng China ang Subi, Fiery Cross at Mischief na mga militarized reef mula pa noong kalagitnaan ng dekada 1990. Nagdulot ito ng lumalalang mga komprontasyon sa buong West Philippine Sea (WPS), lalo na sa pagitan ng Chinese Coast Guard at mga mangingisdang Pilipino.

Lumipat si Dela Cruz sa Pag-asa noong 2021 nang maitalaga ang kanyang asawang nurse sa health unit ng isla. Ang buhay sa isla ay pinaghalong kapanatagan at pangamba.

‘Kami ay mga hamak lang na mangingisda’

"Saan ka man pumunta, nakasunod kaagad sa iyo ang Chinese Coast Guard," kuwento ni Dela Cruz. Sa kalaunan, "masasanay ka rin." Ibinahagi niya sa Focus ang kanyang mga karanasan, mula sa araw-araw na tensyon hanggang sa mga pagbabagong pangkalikasan na sumusubok sa kanilang kabuhayan.

Tahanan ng humigit-kumulang 400 na sibilyan, may handog na katiwasayan ang Pag-asa -- ngunit may mga paghihigpit din. Kada buwan, isa o dalawang beses lamang nakakaalis sa isla ang mga residente, karaniwa’y sa pamamagitan ng military aircraft.

"Kailangan lang naming maging maingat; binabantayan ng mga Chinese ang bawat kilos namin," sabi ni Dela Cruz. "Kulang kami sa mga patrol, mas malalaki at may maayos na kagamitan ang mga sasakyang pandagat nila. Kami’y mga hamak na mangingisda lamang."

Noong Hunyo, nagpasa ng regulasyon ang pinakamataas na lehislatura ng China na nagpapahintulot sa coast guard nito na ikulong ang mga banyagang "trespassers" sa pinagtatalunang teritoryo sa loob ng hanggang 60 araw kahit walang paglilitis. Madalas umanong ginigipit o sinasadyang banggain ng mga Chinese vessel ang mga bangkang Pilipino sa mga pinag-aagawang lugar gaya ng Scarborough Shoal at Ayungin Shoal.

Pahirap nang pahirap ang pangingisda.

"Kaunti na lang ang isda. Kailangan naming pumalaot nang hindi bababa sa walong milya mula sa pampang," sabi ni Dela Cruz. Ikinalulungkot din niya ang matinding pinsala sa kapaligiran. "Saan ka man pumunta sa paligid ng isla, makikita mong ang karamihan sa mga coral ay sira na at namumuting parang pulbos."

Dahil sa labis na pangingisda at pagkasira ng kalikasan, napipilitan ang mga lokal na mangingisda na pumalaot nang mas malayo sa mas mapanganib na bahagi ng karagatan.

Durug-durog na coral

Kinumpirma ng bagong pananaliksik ang mga obserbasyon ni Dela Cruz. Mula Marso hanggang Hulyo 2024, pinangunahan ni Jonathan Anticamara, isang biologist mula sa University of the Philippines-Diliman, ang isang pag-aaral kung saan napag-alamang halos 90% ng mga coral sa paligid ng Pag-asa ay patay na.

"Karamihan ay maliliit, nababalot ng algae at namumuti na," paglalarawan niya sa Focus. "Matagalang pinsala ito."

Ang ilang pagkasira ay maaaring may kaugnayan sa mga karatig na Sandy Cays 1, 2 at 3. Bagama’t walang direktang ebidensya ng reclamation, idiniin ni Anticamara na hindi normal para sa mga natural na cay na magkaroon ng matatarik na dalisdis at walang algae.

Maaaring indikasyon ng panghihimasok ng tao ang durog na coral, bagama’t may iba pang posibleng nakakaambag sa pagkasira ng reef. Nahirapan nang ipagpatuloy ang pananaliksik at pagmamanman dahil sa mga banta sa kaligtasan, matapos banggain ng mga barko ng Chinese Coast Guard ang rubber dinghy ng grupo at sirain ang kanilang kagamitan.

Nararanasan din ang ganitong pagkasira sa Escoda Shoal, 75 na nautical miles mula sa Palawan at malapit sa Second Thomas Shoal -- isa pang sensitibong lugar.

“Parang mga nomad ang mga mangingisda. Inuubos nila ang isda sa isang lugar at pagkatapos ay lilipat sa iba,” sabi ni Anticamara. Kung walang mga protektadong lugar at konserbasyon, mga maliliit na isda na lang ang matitira, babala niya.

Ang mga trawler ng Chinese maritime militia, na kadalasang sinasamahan ng Chinese Coast Guard, ay buong taong nagpapatrolya sa katubigang sakop ng Pilipinas. Umabot sa 200 ang kanilang mga barko sa paligid ng Mischief Reef noong huling bahagi ng Oktubre, ayon sa ulat ng Center for Strategic and International Studies (CSIS). Madalas nilang pinapasok ang mga tradisyonal na pook-pangisdaan ng mga Pilipino, kabilang ang Pag-asa, Recto Bank, at Scarborough Shoal.

Sinisira ng kanilang mga operasyon ang mga ecosystem. Patuloy ang pangingisda ng mga malalaking trawler, at inililipat ang kanilang mga huli sa mga mother ship, ayon sa ulat ng Philstar noong Abril 16.

Illegal na pangingisda ng mga Chinese

Regular na nangunguha ang mga Chinese ng mga nanganganib na species – ang giant clam, Napoleon wrasse, at fan coral. Dinudurog ng mga binagong propeller ang mga coral reef. Pinupuntirya rin daw ng mga Chinese na mangingisda ang mga dolphin, pagong, at pating. Dahil dito, nawawala na ang mga yamang-dagat sa mga maritime habitat na ito, at napakaliit na ng pagkakataong sila’y makababangon.

Napakalaki ng pinsala sa kalikasan.

Sinira ng mga Chinese ang 12,000 na ektarya ng coral sa Rozul Reef at Escoda Shoal noong 2024, ayon kay Philippine Climate Change Commissioner Albert Dela Cruz (walang kaugnayan kay Rolly na mangingisda), batay sa ulat ng Philstar. Binanggit din sa ulat na ayon kay Deo Florence Onda, isang oceanographer mula sa University of the Philippines, ay may matinding pinsala rin sa Bajo de Masinloc at Kalayaan.

Dagdag ng ulat, tinataya ng Dutch analytics firm na Elsevier na nagkakahalaga ng $353,429 (20 milyong piso) kada ektarya bawat taon ang mga reef ecosystem. Ang nawala sa Rozul at Escoda pa lamang ay maaaring umabot sa 216 bilyong piso ($3.82 bilyon) kada taon.

Noong 2021, sinabi ng dating direktor ng Philippine Bureau of Fisheries na si Asis Perez na nawawalan ang Pilipinas ng 7.2 milyong kilo ng isda kada buwan dahil sa ilegal na pangingisda ng mga Chinese. Ito’y hindi bababa sa 8.64 bilyong piso ($152.5 milyon) ng taunang pagkalugi, ayon sa Philstar.

Bumabagsak ang supply ng isda. Tinataya ng Institute of Biology ng University of the Philippines ang 60–80% pagbaba sa produksyon ng isda sa WPS dahil sa pagkasira ng kalikasan at hindi kanais-nais na mga kondisyon, bagama’t wala itong binanggit na takdang panahon.

Patuloy na lumalaki ang ekolohikal na bakas ng China sa katubigang sakop ng Pilipinas, ngunit lalong nagiging mahirap ang pagmamanman.

Dahil ang WPS ay isang pinagsasaluhang ecosystem, "hindi lang ito para sa ating mga Pilipino kundi para sa lahat ng tao sa Southeast Asia,” sabi ni Anticamara.

Kung walang tuloy-tuloy na pananaliksik at konserbasyon, maaaring mawala ang lahat, binigyang-diin niya.

Habang ipinagpapatuloy ng mga mangingisdang tulad ni Rolly Dela Cruz ang kanilang panggabing gawain sa ilalim ng pagmamatyag ng mga banyagang patrol, hindi lang sila nangingisda upang mabuhay, kundi upang mapangalagaan ang buong marine ecosystem.