Nguồn: Focus | 2025-03-12

Trung Quốc đang thúc đẩy đàm phán về một Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông (COC) với các nước láng giềng, đồng thời mạnh mẽ khẳng định các tuyên bố chủ quyền lãnh hải trái với luật pháp quốc tế.

Phát biểu bên lề kỳ họp Quốc hội ngày 7/3, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị thông báo rằng kỳ họp đã hoàn thành lần đọc thứ ba đối với văn bản COC.

COC đang đối mặt với nhiều thách thức do sự khác biệt về lợi ích.

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với gần 90% Biển Đông và muốn COC chỉ áp dụng đối với các khu vực mà họ kiểm soát, nhằm tạo ra một khuôn khổ có lợi cho các tuyên bố chủ quyền gây tranh chấp của mình, đồng thời tìm cách đưa ra một khuôn khổ không ràng buộc nhằm loại trừ các cường quốc bên ngoài như Hoa Kỳ và một số nước châu Âu khỏi các vấn đề an ninh khu vực.

Ngược lại, Philippines và Việt Nam đang thúc đẩy để bao gồm các khu vực tranh chấp rộng lớn hơn.

"Trung Quốc rõ ràng hưởng lợi từ nguyên trạng khi họ củng cố và vươn rộng sự hiện diện quân sự trong khu vực. Nhưng ASEAN không thể làm ngơ khi các vùng biển tranh chấp liên tục biến động theo chiều hướng đáng lo ngại", Jaime Naval, nhà khoa học chính trị tại Đại học Philippines Diliman, viết.

Trong một bài viết được xuất bản trên Diễn đàn Đông Á vào tháng 11, nhà khoa học chính trị Naval nhấn mạnh những nỗ lực chiến lược của Trung Quốc nhằm tác động đến COC với các điều khoản có lợi cho Bắc Kinh và có thể đặt các quốc gia có tuyên bố chủ quyền trong ASEAN vào thế bất lợi.

Căng thẳng gia tăng

Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền đối với hầu hết Biển Đông bất chấp một phán quyết quốc tế rằng tuyên bố này không có cơ sở pháp lý và cảnh sát biển của nước này đã nhiều lần đụng độ với cảnh sát biển Philippines, làm dấy lên lo ngại về một cuộc xung đột vũ trang.

Philippines đã cáo buộc Trung Quốc có các hành động hàng hải hung hăng, bao gồm việc sử dụng vòi rồng, thực hiện các động thái nguy hiểm đối với tàu thuyền Philippines và chặn các chuyến tàu tiếp tế của Philippines đến các tiền đồn trong vùng biển tranh chấp.

Sự gia tăng hành động gây hấn của Trung Quốc trên vùng biển tranh chấp hiện được coi là mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh quốc gia của Philippines, Bộ trưởng Quốc phòng Gilberto Teodoro cho biết trong một cuộc phỏng vấn ngày 5/3.

"Mối đe dọa lớn nhất từ bên ngoài thực chất là sự gây hấn của Trung Quốc, chủ nghĩa bành trướng Trung Quốc và nỗ lực nhằm thay đổi luật pháp quốc tế bằng vũ lực hoặc qua nhân nhượng... hoặc nỗ lực nhằm tái định hình trật tự thế giới theo hướng có lợi cho họ", ông nói.

Ông Vương mô tả các cuộc đối đầu hàng hải giữa Bắc Kinh và Manila là một "trò rối bóng" do Philippines dàn dựng nhằm bôi nhọ hình ảnh của Trung Quốc và cho rằng các thế lực bên ngoài và truyền thông phương Tây đã thổi phồng những tranh chấp này.

Ông tái khẳng định lập trường của Bắc Kinh trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và quyền hàng hải, bao gồm cả đối với Bãi Cỏ Mây và Bãi cạn Scarborough, đồng thời cảnh báo rằng "hành vi xâm phạm và khiêu khích sẽ phản tác dụng" và "những kẻ hành động như những quân cờ của người khác cuối cùng cũng sẽ bị vứt bỏ".

Ông Vương cũng nhắm vào Hoa Kỳ, chỉ trích Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Washington và cáo buộc nước này "gây rối và gây ra các tranh chấp" trong khu vực.

Đối phó với Trung Quốc

Khi Bắc Kinh khẳng định các tuyên bố chủ quyền của mình, các nước trong khu vực ngày càng tìm cách củng cố lập trường và tăng cường quan hệ với các đồng minh phương Tây.

Năm qua đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong các hoạt động triển khai hải quân của Hoa Kỳ, châu Âu và Nhật Bản trên Biển Đông.

Các nhà ngoại giao châu Âu đã đề cao sự hiện diện ngày càng tăng của phương Tây, nhấn mạnh rằng mục tiêu của họ là duy trì một trật tự dựa trên luật lệ chứ không phải tham gia vào đối đầu trực tiếp, theo một bài báo của Nikkei Asia vào tháng 3.

"Năm 2024, có nhiều người châu Âu ở đây hơn... nhiều khinh hạm hơn so với những năm trước. Đó là một thực tế", một nhà ngoại giao cấp cao phương Tây nói với Nikkei Asia, nhấn mạnh rằng sự hiện diện của họ thể hiện "tự do hàng hải, tôn trọng luật pháp quốc tế và tôn trọng chủ quyền".

Những hành động quyết đoán của Trung Quốc trên biển, kết hợp với sự gia tăng triển khai hải quân của phương Tây, báo hiệu một bối cảnh an ninh ngày càng phức tạp và căng thẳng ở Biển Đông.

Khi các cuộc thảo luận về COC đang diễn tiến, các quốc gia ASEAN đối mặt với thách thức trong việc cân bằng giữa ngoại giao với Trung Quốc và tăng cường hợp tác quốc phòng với các đối tác bên ngoài.