Tác giả: Wu Qiaoxi | 2025-10-14

Giữa bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng ở Thái Bình Dương và tình trạng bất ổn tại Papua New Guinea (PNG), Úc đang củng cố vai trò khu vực của mình bằng một thỏa thuận an ninh mới.

Ngày 6/10, Thủ tướng Úc Anthony Albanese và Thủ tướng PNG James Marape đã ký Hiệp ước Pukpuk (còn gọi là Hiệp ước Phòng thủ Chung Papua New Guinea – Australia) tại Canberra.

Tên hiệp ước bắt nguồn từ từ pukpuk trong tiếng Tok Pisin, có nghĩa là “cá sấu”, tượng trưng cho sức bền bỉ và và sự bảo hộ. Marape gọi đây là một "cột mốc lịch sử”.

Hiệp ước này được ký kết sau nhiều năm Trung Quốc tìm cách xây dựng ảnh hưởng chiến lược và kinh tế trong sân sau của Úc.

Lễ ký diễn ra trong bối cảnh Papua New Guinea vẫn còn bất ổn. Năm ngoái, bạo loạn bùng phát tại thủ đô Port Moresby, buộc Thủ tướng Marape phải ban bố tình trạng khẩn cấp. Kể từ đó, các tỉnh nông thôn nghèo nhưng giàu tài nguyên liên tục xảy ra các vụ bạo lực giữa các dòng tộc, kéo dài cho đến nay.

'Hai ngôi nhà chung một hàng rào'

Được mô tả là nhằm bảo vệ “hai ngôi nhà chung một hàng rào”, Hiệp ước Pukpuk xác lập Úc là “đối tác an ninh được lựa chọn” của PNG. Thỏa ước này thể hiện “sự tin cậy và thận trọng”, theo Đài phát thanh New Zealand.

Hiệp ước bao gồm các nội dung về huấn luyện, chia sẻ tình báo, cứu trợ thiên tai và hợp tác hàng hải, đồng thời hoàn toàn tôn trọng chủ quyền của mỗi bên.

Hiệp ước hứa hẹn củng cố Lực lượng Phòng vệ Papua New Guinea bằng cách cung cấp các cơ hội huấn luyện chung, nâng cấp hạ tầng và tăng cường năng lực giám sát hàng hải.

Marape nhấn mạnh mối quan hệ lịch sử và địa lý giữa PNG và Úc, và giải thích rằng hiệp ước này “không được hình thành vì lý do địa chính trị hay bất kỳ nguyên nhân nào khác”. Ông ví von hiệp ước như “một hàng rào lớn hơn bảo vệ hai ngôi nhà, mỗi nhà có sân riêng.”

Tại cuộc họp báo chung, Albanese mô tả việc ký kết là một "ngày lịch sử” đối với cả hai quốc gia.

Các điều khoản phòng thủ chung cũng “tương tự” như những điều trong Hiệp ước ANZUS giữa Úc, New Zealand và Hoa Kỳ, ông cho biết.

“Đây là liên minh mới đầu tiên của Úc trong hơn 70 năm qua”, Albanese nói.

Bảo vệ chủ quyền của PNG

Hiệp ước Pukpuk từng dấy lên lo ngại ở PNG rằng nó có thể dẫn đến sự lệ thuộc mang tính chất hậu thuộc địa một lần nữa. Tuy nhiên, sự hợp tác của PNG với Úc là một quyết định chiến lược độc lập, không phải là “chọn phe” mà là nhằm tăng cường năng lực lẫn nhau dựa trên sự tin tưởng, Marape nói.

“Quyết định này không xuất phát từ áp lực hay sự thực dụng mà từ trái tim và linh hồn của sự cùng tồn tại giữa chúng ta với tư cách láng giềng”, Marape giải thích.

“Sự hợp tác của chúng ta được xây dựng trên sự tôn trọng lẫn nhau, chứ không phải thống trị; trên sự tin tưởng, chứ không phải áp đặt. Úc chưa bao giờ áp đặt hiệp ước này với chúng tôi… chúng tôi cảm ơn họ vì đã đồng hành cùng chúng tôi như một đối tác bình đẳng”, ông nói.

“Dễ hiểu vì sao [PNG] lại liên kết với Úc; đó là nhà tài trợ và là đối tác lớn nhất tại Thái Bình Dương”, Ginger Cruz, giảng viên khoa học chính trị tại Đại học Guam, nói với South China Morning Post.

Trung Quốc thận trọng

Câu chuyện không tránh khỏi việc nhắc tới Trung Quốc – quốc gia đang là đối thủ của Úc trong việc giành ảnh hưởng tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Úc và Trung Quốc đều là những đối tác thương mại hàng đầu của PNG.

Marape nhắc đích danh Trung Quốc, nói rằng: “Đây không phải là một hiệp ước nhằm thiết lập kẻ thù mà là để củng cố tình hữu nghị; về Trung Quốc, chúng tôi đã minh bạch — chúng tôi đã nói với họ rằng Úc đã trở thành đối tác an ninh được chúng tôi lựa chọn, và họ hiểu rõ các liên minh của chúng tôi ở đây”.

Đại sứ quán Trung Quốc tại Port Moresby phản ứng một cách thận trọng.

Đại sứ quán nói họ “tôn trọng các lựa chọn độc lập của các quốc gia Thái Bình Dương”, và thêm rằng “các khuôn khổ an ninh khu vực không nên trở thành những khối liên minh mang tính loại trừ”.

Úc đối phó với Trung Quốc

Hiệp ước Pukpuk là một cột mốc trong chính sách Thái Bình Dương tích cực hơn của Úc, được khởi xướng bởi chính phủ Turnbull giai đoạn 2015–2018, theo Sam Roggeveen, Giám đốc Chương trình An ninh Quốc tế tại Viện Lowy ở Sydney, viết trên tờ The Interpreter.

Điều 5 của Hiệp ước Pukpuk tạo ra “một rào cản bổ sung” đối với bất kỳ căn cứ hay lực lượng luân phiên nào có thể củng cố sự hiện diện quân sự của Trung Quốc ở Thái Bình Dương, ông cho biết.

“Các bên đồng ý rằng họ sẽ không tiến hành các hoạt động, thỏa thuận hoặc dàn xếp nào với bên thứ ba có thể làm suy giảm khả năng thực thi Hiệp ước này”, điều khoản nêu rõ.

Mục tiêu của Úc là duy trì lợi thế trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng khu vực, chứ không phải loại bỏ Trung Quốc, Roggeveen nói.

Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã ve vãn các quốc gia Nam Thái Bình Dương thông qua các thỏa thuận an ninh, quan hệ ngoại giao và hợp tác kinh tế. Nhiều nước, bao gồm quần đảo Solomon, đã thắt chặt quan hệ với Bắc Kinh. Động thái này đã làm thay đổi cục diện khu vực, theo hướng mà Canberra không thích.

Để đáp trả, Úc đang củng cố vai trò lãnh đạo của mình trong khu vực, thắt chặt quan hệ với các quốc đảo Thái Bình Dương bằng cách theo đuổi các thỏa thuận an ninh và khí hậu với Fiji và Vanuatu, đồng thời ký kết một hiệp ước lịch sử về di cư do khí hậu với Tuvalu, cung cấp thị thực và tái định cư cho những người bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng khí hậu.