Tác giả: Zarak Khan | 2025-12-10

Mỹ đang thể hiện lập trường rõ ràng hơn tại Biển Đông, đáp lại điều mà các quan chức và giới phân tích gọi là một chiến dịch cưỡng ép kéo dài của Trung Quốc, làm gia tăng căng thẳng ở một trong những tuyến hàng hải nhộn nhịp nhất thế giới.

Các hoạt động tự do hàng hải (FONOPs) nổi bật gần đây thể hiện một trong những nỗ lực cụ thể hơn của Washington nhằm đối phó với các tuyên bố chủ quyền mang tính bao trùm của Bắc Kinh, vốn đã bị một tòa án quốc tế và nhiều nước bác bỏ.

Giới chức an ninh Mỹ và các nước đồng minh đều cho rằng, theo luật pháp quốc tế, không có bất kỳ cơ sở nào cho những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm áp đặt quyền kiểm soát đối với những khu vực rộng lớn ở Biển Đông, nơi đang xảy ra tranh chấp.

Những hoạt động nói trên thường xuyên thách thức các nỗ lực này, bao gồm cả yêu cầu của Bắc Kinh đòi các tàu chiến nước ngoài phải xin phép trước khi thực hiện quyền qua lại vô hại trong vùng lãnh hải mà họ tuyên bố chủ quyền.

Giới chức Mỹ cho rằng yêu cầu này không phù hợp với các quy định của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), vốn bảo đảm quyền qua lại vô hại mà không cần thông báo trước.

Theo Washington, các cuộc tuần tra này là cần thiết để bảo vệ trật tự hàng hải toàn cầu và ngăn chặn “những tuyên bố chủ quyền trên biển phi pháp và quá mức” đe dọa tự do trên biển, bao gồm quyền tự do hàng hải, tự do thương mại, dòng chảy hàng hóa không bị cản trở và quyền tự do tiếp cận cơ hội kinh tế cho các quốc gia ven Biển Đông.

Trung Quốc lo ngại hơn

Về phần mình, Bắc Kinh đã nhiều lần lên án việc Mỹ tăng cường tuần tra, liên tục đưa ra các tuyên bố ngày càng cứng rắn mà theo các quan chức Mỹ và nhiều học giả luật quốc tế, đã diễn giải sai cơ sở pháp lý của các hoạt động của Washington và nhằm phủ nhận tính hợp pháp của các hoạt động hàng hải do Mỹ tiến hành.

Ngay sau một số chuyến qua eo biển Đài Loan gần đây của Mỹ, Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tuyên bố rằng lực lượng này đã “đuổi” các tàu chiến Mỹ ra khỏi vùng lãnh hải mà họ cho là thuộc Trung Quốc, cách gọi mà giới chức Mỹ bác bỏ vì không phù hợp với diễn biến thực tế và luật pháp quốc tế.

Những chỉ trích này tái xuất hiện vào tháng 8 khi tàu khu trục mang tên lửa dẫn đường USS Higgins (DDG-76) thực hiện hoạt động FONOP gần bãi cạn Scarborough, một khu vực tranh chấp mà cả Trung Quốc, Đài Loan và Philippines đều tuyên bố chủ quyền, nơi từ lâu đã là địa điểm quan trọng trong chiến lược của Trung Quốc nhằm siết chặt kiểm soát các vùng biển tranh chấp và gia tăng quyền lực của nước này trong khu vực.

Ngày 13/08, USS Higgins đã đi vào phạm vi 12 hải lý của bãi cạn, chỉ hai ngày sau khi hai tàu Trung Quốc xảy ra va chạm khi truy đuổi một tàu tuần duyên Philippines trong khu vực.

Đây là hoạt động đầu tiên của Mỹ gần bãi cạn Scarborough kể từ năm 2019 và là chuyến FONOP thứ hai tại Biển Đông do Mỹ thực hiện trong năm nay, theo US Naval Institute News.

Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Nam Trung Quốc cáo buộc Hải quân Mỹ “xâm nhập bất hợp pháp” vào vùng lãnh hải của Trung Quốc và tái khẳng định rằng các tàu PLA đã “đuổi” tàu khu trục Mỹ.

Hải quân Mỹ đã bác những tuyên bố của Trung Quốc, nhấn mạnh rằng USS Higgins hoạt động “theo đúng luật pháp quốc tế.”

“Hoạt động này phản ánh cam kết của chúng tôi trong việc bảo vệ tự do hàng hải và các hoạt động hợp pháp trên biển như một nguyên tắc. Hoa Kỳ đang bảo vệ quyền bay, quyền đi lại trên biển và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép, giống như USS Higgins đã thực hiện ở đây,” phát ngôn viên của Hạm đội 7 Mỹ cho biết trong một tuyên bố.

“Dù Trung Quốc có tuyên bố điều gì cũng sẽ không ngăn cản được chúng tôi.”

Gia tăng tranh chấp pháp lý

Trong khi đó, các cơ quan truyền thông nhà nước Trung Quốc và các trung tâm nghiên cứu có liên quan cũng công bố các báo cáo nhằm cố gắng coi các hoạt động FONOP của Mỹ là phi pháp.

Hồi tháng 8, Viện Hàng hải Trung Quốc trực thuộc Bộ Tài nguyên Thiên nhiên đã công bố một báo cáo pháp lý khẳng định các hoạt động FONOP của Hoa Kỳ thiếu cơ sở pháp lý quốc tế và cho rằng Hoa Kỳ có thông lệ sử dụng lực lượng quân sự để gây áp lực lên các quốc gia khác.

Tuy nhiên, các học giả pháp lý nhận định rằng các lập luận của Trung Quốc là những nỗ lực không có cơ sở nhằm làm suy yếu các hoạt động FONOP.

Một bài phân tích trên EurAsian Times vào tháng 8 đưa ra “một cách hiểu khách quan về UNCLOS” trái ngược với báo cáo của Trung Quốc, khẳng định “các quy định về tự do hàng hải theo ... [UNCLOS] cho phép tàu từ bất kỳ quốc gia nào đi qua vùng biển quốc tế mà không bị can thiệp.”

Báo cáo này còn nêu rằng theo UNCLOS, các vùng biển ngoài 12 hải lý lãnh hải, bao gồm các Vùng Đặc quyền Kinh tế, không chịu quyền chủ quyền toàn diện của quốc gia ven biển và tàu nước ngoài được hưởng quyền tự do hàng hải rộng rãi tại đó. Trong lãnh hải, họ vẫn giữ quyền qua lại vô hại. “Luật này cũng áp dụng cho Biển Đông,” báo cáo cho biết.

Trung Quốc không phải là mục tiêu duy nhất của các hoạt động FONOP.

Trong năm tài chính 2023, lực lượng Mỹ đã thách thức 29 tuyên bố chủ quyền trên biển do 17 quốc gia khác nhau trên thế giới đưa ra.